Mevlana’da ve Harakani’de Metafizik Âlemin Bir Aktörü Olarak İnsan – EMİNE ÖZTÜRK

Mevlana’da ve Harakani’de Metafizik Âlemin Bir Aktörü Olarak İnsan

EMİNE ÖZTÜRK

Öz

İnsan suresi şu beş ayetle başlar ve bu surede insana iki yol seçme hakkı tanındığından ve insanın bu iki yoldan birini seçmek hususunda özgür olduğundan bahsedilir.“-Gerçekten insan üzerine dehirden(zamandan) öyle bir müddet geldi ki o zaman o anılmaya değer bir şey değildi. 2-Doğrusu biz insanı, imtihan etmek için karışık bir nutfeden yarattık da onu işitici ve görücü yaptık. 3-Kuşkusuz biz ona yolu gösterdik; ister şükredici olsun ister nankör. 4-Çünkü biz kâfirler için zincirler, demir halkalar ve alevli bir ateş hazırlamışızdır. 5-Kuşkusuz iyiler de karışımı kâfur olan dolgun bir kadehten içerler.” Bu suredeki üçüncü ayet oldukça dikkat çekicidir, kuşkusuz ki yaratıcı insana yolu göstermiştir ve artık şükretmek de nankör olmak da insanın yalnızca kendi seçimidir. Seçimlerinde özgür bir varlık olması insanı o seçiminin sorumlusu yapar ki, böylelikle insan gerek fiilleriyle gerek duasıyla seçimlerinin bir aktörü durumundadır. Bu onu aynı zamanda metafizik âlemin de aktörü yapmaktadır. O halde insan fiilleriyle, dualarıyla, dilekleriyle ve hatta temennileriyle metafizik âlemin bir aktörü durumundadır. Yani kul ile Allah arasındaki ilişki, sadece Allah’tan kula bir süreç değil, aynı zamanda kuldan Allah’a doğru gerçekleşen inşai, oluş ve yapım halinde diyalektik bir süreçtir. Mevlana ve Harakani gibi bütün büyük tasavvuf erbabı da konuyu bu açıdan ele almışlardır. Nitekim Kenan Rıfai1 hazretlerinin aşağıdaki şiiri bu diyalektik ilişkiyi detaylıca anlatan ve aynı zamanda özetleyen bir şiirdir.

Hak suretidir âlem-i imkân ile âdem
Bundan güzeli nerde ki cennet’te mi sandın
Her yer ne güzel menba-ı hüsn, insan güzeli
Sen de bu cemâli, huri gılmanda mı sandın
Her yerde, fakat arifin kalbindedir Allah,
Yoksa sen onu arz u semâvâtta mı sandın
Dünyâ diyerek geçme sakın, burdadır her şey
Mîzân ü sırât’ı mutlaka orda mı sandın
Cennet ü dûzah, gamm ü sürür, zulmet ile nûr
Yaptıklarının gölgesi, hâriçte mi sandın
Bilgin sana kıymet, talebin neyse osun sen
İnsanlığı sâde yiyip içmekte mi sandın

İşte bu araştırmanın konusu Mevlana ve Harakani’nin eserlerinde metafizik âlemin aktörü olan insanı daha doğrusu insan-ı kamili değerlendirmek ve ele almaya çalışmaktır.