Tasavvuf

Tasavvuf

Tasavvuf insanın kendi içine yaptığı yolculuktur.

Dinin zahir yüzünden başka, bir de insanoğlunu kemale eriştirmek, sağlam ve yıkılmaz bir iç hayatı kazandırmak için riyâzat( nefisle mücadele, nefsi kırma ), mücahede ( nefsin arzularına direnme, cehd ve gayret etme ), tasfiye( saflaştırma, temizleme ), hâlini ıslah potası içinde temizleme ve pişirme tarafı vardır. Ben ahlak sahibiyim demekle cehil ve gaflet ( Hakkı unutmak ) cehennemlerinden kurtulmak ve hakiki cennet olan ezeli yakınlığa erip aslî fıtratını( yaratılış ) bulmak kabil değildir. Akıllı bir kişi benim hiçbir şeye ihtiyacım yok demeyip, kendini dünya kirlerinden arıtmaya ve ruhundan cehil ve gafleti silip, onu aslî temizliği ile meydana çıkartmaya gayret etmelidir.(1)

Bu arınmanın yolunu da bize tasavvuf göstermiş, bu gayrette olan kişilere ışık tutmuş, yollarını aydınlatmıştır.

Kişinin kendini Allah’ın gözetimi altında hissetmesi ve bu şuurla davranıp yaşaması tasavvuf adını alır. Yani kişi her muamelesini Allah’la yapıyormuşcasına kendini mesul hisseder. Tasavvufun yolu ise; bu tavrı en ciddi şekilde yaşamak için konulan özel metodların tamamıdır. Abdülkadir Geylani’ye göre Tasavvuf kelimesinin harflerinin her birinin ayrı bir anlamı vardır. Şöyle ki:

T: Tevbe

S: Safâ, arınma

V: Velâyet

F: Fenâ’dır.( yokluk )

Tasavvuf sekiz temel üzerine kurulmuştur. Birincisi; cömertliktir. Bu İbrahim (a.s)ın sıfatıdır. İkincisi; rıza’dır ki, bu İshak (a.s)ın sıfatıdır. Üçüncüsü; Sabır’dır ve Eyyüb (a.s)’ın sıfatıdır. Dördüncüsü; işarettir ki ( Allahın her hadisedeki rolünü bilmek ), Zekeriyya (a.s)’ın sıfatıdır. Beşincisi; Kurbettir ki( yakınlık ), Yahya(a.s)’ın sıfatıdır. Altıncısı; Tasavvuftur ki( mana yolculuğu ), Musa (a.s)’ın sıfatıdır. Yedincisi; Aşktır ki İsa (a.s)’ın sıfatıdır. Sekizincisi; Fakirliktir( kulluğu bilmek ) ki, bu da Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v)’in sıfatıdır.(2)

Semâ’nın ve zikrin hakîkatine vâsıl olan kimseye ten tekke, gönül makam olmuştur.

Tasavvuf Cenab-ı Hakkın bir kulunu nefsinden öldürüp kendisiyle diri kılmasıdır. Tasavvuf dedikodu ve lafla olmaz, maddî alışkanlıklara ve aşırı isteklere açlık ve sevilen şeylerin terk edilmesi ( tapmayı terk ) ile olur.(Cüneyd-i Bağdadî)

Bir gün Ken’an Rifai’ye “ Tasavvuf nedir? ” diye sorulduğunda “ gönül bilgisidir ” diye cevaplandırıyor. Sonra fikrini şöyle izah ediyor: “ En büyüğünden en küçüğüne kadar hiçbir şey yoktur ki Allah’ın iradesi ile olmasın. Seni idare eden ruhun ve aklındır. Ruhun ruhu da Allahdır. Her şeyi hareket ve sükuna getiren kendi mânâsıdır. Mânânın mânâsı da yine Allah’dır. Şu halde ruhu ruha terk etmek ve kendi gözü ile kendini görmesini temin etmek icab eder. Her madde bir mânâyı işaret için vücut bulmuştur. İnsan ise kâinatın mânâsıdır. Onun için koca Mevlânâ “Beytullah Beytullah olalı Allah gidip orada oturmadı, benim gönlüm hanesinde ise ondan gayrı bir şey yok” diyor ki işte tasavvuf bu bilgiyi edinebilmektir. Fakat Eflatun’un da söylediği gibi, bu bilgi kitaplardan öğrenilmiyor. İnsan onu kendi kalbi hazinesinden pek ince bir tefekkür ( fikir yürütme, düşünme ) ile çıkarabilir ve mukaddes ateşi kendi zatî ( aslî, öz ) menbaından uyandırabilir.”

Açarsak, tasavvuf, dinin istediği sadece namaz kılmak, oruç tutmak, sabahlara kadar oturup ibadet etmek, hayrat ve hasenatta bulunmak değildir. Şunu bilmek lâzımdır ki Allah fiili ile, kavli ile, sıfatı ve zâtı ile zahir ve batın bütün tasarrufatı ( bir şeyi kullanma yetkisi ) ile insandan zuhur etmiştir. Binaenaleyh Allah’ın lutfu, keremi, kahrı, gazabı insanlara, yine insanlardan zuhur eder. O halde her muamelenin Hakla olduğunu bilirsen kimden incinecek ve kimi inciteceksin? Bizim vücudumuz Allah’ın sözüne, fiiline, zâhiri( görünür ) ve bâtıni( öz ) tasarrufuna bir alettir, çoğu zaman insan, Hakkın bu tasarrufunu kendinden zanneder. Halbuki bu tasarruf ödünç ve emanettir. İşte Resûlullah’ın, nefsini bilen Rabbini bilir, diye ifade ettiği düsturun manası budur.”

“Mükevvenat ( yaradılmışlar ), yani kesret ( çokluk ), Allah’ın birliğine mâni değildir. Nasıl ki denizin dalgaları, denizin birliğine mâni değilse..” “Meselâ adetleri alalım: 1,2,3 diyoruz. Fakat aslında iki var mıdır? İki, birin tekrarıdır. Anlaşılıyor ki kesretin ifadesi olan bütün adetlerin vücudu birin tekrarından oluşuyor, yani birden başka adet yoktur. Hep vahdet-i vücut.. Bu vahdet ilmi hasıl olunca faili( fiili yapan, özne ), mevcudu yalnız Allah bilirsin. Hazret-i Ebûbekir bunun için hiçbir şey görmedim ki onda Allah’ı görmeyeyim dedi. İşte bunu bildin mi ne kediyi, ne köpeği, ne soğanı, ne de sarmısağı fena görmez, tahkir edemezsin.”

İşte buradan hareket edip bütün kâinatı Allah’ın dünya planında zuhura gelişi olarak nazar-ı itibare aldığından o “her zerrede bir nur her katrede bir zuhur vardır” diye şu âlem içre ne varsa hepsi ile muamelesini Hakla muamele biliyor, herşeyi Hak diye taziz ediyor ( şerefli kılıyor ) , tebcilediyor ( yüceltiyor ) ve seviyor. Seviyor! Bizce üstünde en çok durulacak nokta budur ki şu suretle Ken’an Rifai, Allah sevgisini mücerretlikten ( soyut ) kurtararak müşahhasa ( somut ), dünyaya, mahlukata getirmiş, yani başka bir deyişle kuvveden fiile( niyetten eyleme ) intikal ettirebilmiştir.

Hazret-i Şems, “Söz iş içindir, iş söz için değil” diyerek aynı manayı ifade etmektedir.

Buradan da anlıyoruz ki, tasavvuf, bir ilim değil bir yaşam şeklidir. Bunun yolunu insan-ı kâmiller göstermiştir.

Gene Ken’an Rıfaî diyor ki; Tasavvuf, ölümsüz hayat ve her hâl ve vakitte edebdir.

Tasavvuf güzel ahlâktır . İç ve dış edebiyle edeblenmektir. İç edeb; her yerde ve her şeyde Allah’ı temaşa( ibretle bakmak ) edebilmektir. Yukarıda Hocamızın dediği gibi, fiildeki hakiki faili görmektir. Dış edeb ise; içten gelen edebin terbiyesiyle herkese ve her şeye eşit muamele edebilmek, hürmet edebilmek, hoş görebilmek ve Allah’ın emirlerine uyabilmektir.

Tasavvuf, dilde hiçbir şey gönülde herşeydir. Tasavvuf gönül bilgisidir. (3)

Tasavvuf lâ ilâhe illallah’ın manasını aşikâr etmektir. Narda( ateş, sıkıntı ) nurda, ganide( doymuş ) fakirde, kafirde ve mü’minde aynı tecelliyi görmektir. Allah’tan gayrı olmadığımızı bilip onu uzaklarda aramamaktır. Allah ile aradaki perde bizim kendi vücudumuzdur.

Küllü düşünüp nefse indirgemektir. Bunun için de insanı tasavvuf terbiyesi ile küll( bütün ) namına her türlü fedâkarlık, feragat( hakkından vazgeçmek ), meşakkat( güçlük, sıkıntı ) ve mahrumiyeti göze alabilecek bir terbiye sistemine tâbi tutmaktır.Tasavvuf insana cennet ve cehennemin hakikatini öğretir. Çünkü tasavvuf ehline göre cehennem Allah’ın olmadığı yerdir. Öyle bir yer olmadığına göre cehennem ( acı ve ızdırap ) yoktur. Ağyar yok, zıtlar vardır. İkbâl’e göre cennet ve cehennem birer mahâl değil, birer hâlettir ( takdiridir ). Cehennem, cezalandırıcı, intikam alıcı, Allah tarafından kulları için hazırlanmış ebedî bir işkence yeri değil, Allah’a ulaşmış bir varlığın, Allah’ın rahmetini, cana can katıcı rüzgârına karşı tekrar hassas kılacak uslandırma yolları getiren bir tecrübedir ( rafineri ). Kur’an’a göre cehennem, insanın bir insan olarak muvaffakiyetsizliğini acı bir şekilde anlamasıdır.

Tasavvuf, hürriyettir . Hakiki hürriyet, nefsin elinden azad olmaktır. Yoksa ben hürüm, hürriyet var demekle bir kimse hür olamaz, insan nefsinin zebunu iken, hiçbir veçhile hür sayılamaz. Meselâ bir sigara dumanına bile hüküm geçiremeyip terketmek istediği halde ona esir olmaktan kurtulamayan insan nasıl olur da hürlük iddiasında bulunabilir? Ancak, iştihalarının ( istekler ), insiyaklarının ( iç güdüler ), arzularının esiri değil, emiri olan insan Koca İskender’e, “Sen benim bendemin bendesisin” diyen Diyojen gibi, bihakkın hür olabilir.

Tasavvuf birlik demektir. İnsanlıktan maksat da her şeyi birlemektir. Lâ ilâhe illallah’ın manası, bütün mevcudatın Allah’ın emrine zebun( aciz, esir olmak ) ve mağlup olduğunu görmektir. Bütün mevcudat, mahiyetlerini ancak Hakk’ın emriyle izhar( aşikar etmek, açığa çıkarmak ) eder.

Bütün bunları özetlersek diyebiliriz ki Ken’an Rifai’nin tasavvuf anlayışı cümle mevcudatı Hak, Hakk’ı da halk bilmek esasına dayanan ve insandan kendi fâni vücudunu, bâki olan Hakk’ın yani halkın hizmet ve menfaati yolunda nefsin isteklerini yok etmesini taleb eden bir âlem görüşüne dayanıyordu. Zira o, İnsan idrakine namütenâhi ( bitmez tükenmez ) cüzler şeklinde dökülen küllî varlığı, mânâ dolu bir vahdet halinde idrak edebilme keyfiyetini benliğine bütünü ile mâl edebilmiş olan gerçek bir mutasavvıftı.

Gerçek mutasavvıf değerini ve derecesini düşünmekle vakit kaybetmeyen, kendi hakikatini ortaya koymak amacı ile, hayatı tabiattan aldığı gibi kabul edip, insan ve eşya münasebetlerini taşın suda yaptığı tek merkezli daireler gibi teklikten çokluğa götüren insandır.

Tasavvuf aslında herhangi bir din kaydından müstakil olarak mevcut olup, insanla başlayan ve insanla tekâmül eden bir düşünce silsilesi ve hayattecrübesidir. Din ise tasavvufun şerh ve tefsirine muhtaçtır.(4)

Şeriat; “Seninki senin, benimki benim”, der.

Tarikat; “Seninki senin, benimki de senin”, der.

Hakikat; “Ne seninki senin ne de benimki benim”, der.

Gerçek mutasavvıf, dünyaya hakkını veren, kendisine verilen her güzelliği hâlinde ve üzerinde gösterip onun şükrünü ödeyen ve aynı zamanda ahirete de aynı değeri verendir. Ken’an Rifai, bu hakikati şu örnekle açıklıyor: Diyor ki, “Benim üç gözlüğüm vardır. Biri ile yakını görürüm. Yani, dünyayı…Biri ile uzağı görürüm. Yani, ahireti…Üçüncü gözlüğüm ilehem yakını hem uzağı, yani hem dünyayı hem de ahireti görürüm. İşte bu tasavvuf gözlüğüdür.”(5) diyor. İşte gerçek mutasavvıf, dünya işi ve hizmetinden elini bir an çekmeden gönlüyle her an sevgiliyle olabilendir.

Gerçek mutasavvıf küçük hadiselerden dünya ve mana gerçeğini aşikar eder.

Etajerin üstünde ampul kesmek için bir bıçak vardı.

Ken’an Rifai: -“ Bu nedir? ” diye sordu.

-Ampul bıçağı,dendi.

-“ Ne için ortada bıraktın? Biri gelir, farkına varmaz elini kesiverir ” dedi ve şöyle devam etti:

-“ Demek ki böyle kesici ve kırıcı aletleri bir kazaya sebebiyet vermemek için ortada tutmayıp kaldırmak lâzım olduğu gibi insanın kalbini ve ruhunu cerihadar ( yaralı ) edecek kötü ahlakları da vücud ortalığından kaldırmak lazımdır. Onların yeri de senin vücudun ortalığı değildir .”(6)

Sonuçta diyebiliriz ki cenneti dünyada bulmanın yolu tasavvufî terbiyeden geçer. Gerçek cennet olan huzur ve mutluluk aynı terbiyenin sonucu olarak hürriyete kavuşmakla neticelenir. Bu bakış açısından tasavvuf, insanın insanlığını bulma yoludur vesselam.

1 Ken’an Rifai, Sohbetler, sf: 474

2 Abdülkadir Geylani, Futûh’ul-Gayb, sf: 197

3 Ken’an Rifai

4 20. Yüzyıl Işığında Müslümanlık, sf: 180

5 20. yy Işığında Müslümanlık, sf: 179

6 20. yy Işığında Müslümanlık, sf: 354