Selânikli Mehmed Es’ad Dede ve Mesnevî-i Şerîf Şerhi – Semih Ceyhan

AŞKIN SULTANLARI SON DÖNEM İSTANBUL MEVLEVÎLERİ ULUSAL SEMPOZYUMU
14-15 Mayıs 2010 / İSTANBUL

Tâhirü’l-Mevlevî’nin Hâtırâtı Işığında Mesnevîhân Selânikli Mehmed Es’ad Dede ve Mesnevî-i Şerîf Şerhi

Dr. Semih CEYHAN
TDV İSAM

“Mehmed Es’ad Dede şu ârif sözüyle hareket ederdi:

“Hak ile deli dîvâne, Hz. Muhammed (a.s.) ile ayık ve aklı başında ol!”

Tâhirü’l-Mevlevî (Olgun)

Osmanlı’nın son devrinden bir sûrette günümüze intikāl eden mesnevîhânlık geleneğinin XIX. asrın sonundaki mühim halkalarından biri mesnevîhân ve Mesnevî şârihi Selânikli Mehmed Es’ad Dede’dir (1259/1843-1329/1911).

Hakkındaki en mufassal bilgi kaynaklarından birisi talebesi Hüseyin Vassâf ’ın h. 1339’da (1920) derlediği Es’adnâme (Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar 2324/II, 114 shf.) adlı biyografik eserdir. Vassâf, Dede merhûm hakkında hem kendi hem de diğer talebelerinin hâtıralarına bu kitabında yer vermiştir. Es’adnâme’de yer alan  hâtırâtlardan  biri  Tâhirü’l-Mevlevî’ye  (1294/1877- 1370/1951) aittir. Tâhir Bey’in hatıraları Mehmed Es’ad Dede’nin Fâtih Câmii’nde verdiği Mesnevî takrîrleri, mesnevîhânlığı, mesnevîhânlığın ve kāri-i Mesnevî’nin ne olduğu, Çayırlı Medresesi’nde Farsça tasavvuf eserleri üzerinden verdiği dersler, hac ziyâreti ve sûfî meşrebi hakkında değerli bilgiler içermektedir. Hâtırât önce Hüseyin Vassâf ’ın talebi üzerine Es’adnâme’de bir mektup sûretinde yayınlanmış, daha sonra Tâhirü’l-Mevlevî’nin çıkardığı Mahfil mecmûasının h. 1342 ve 1343 yıllarına ait çeşitli sayılarında parça parça neşredilmiştir.

Bu  yazıda  Tâhirü’l-Mevlevî’nin  hâtırâtı  ışığında  Mehmed  Es’ad  Dede’nin tasavvufî hayatı, meşrebi, eserleri, Mesnevî’nin ilk 360 beytine yaptığı şerh, Mesnevî takrîrleri, Tâhirü’l-Mevlevî ile yaptığı hac ziyâreti hakkında bilgiler verilecektir. Yazının ekler kısmında Tâhirü’l-Mevlevî’nin Musavver Dâiretü’l- Maârif’te yazdığı “Mehmed Es’ad Dede” maddesi (Ek I), Mahfil dergisinde neşrettiği hâtıralarının günümüz harflerine aktarılmış metni (Ek II) ve Hüse- yin Vassâf ’ın Es’adnâme’de Tâhirü’l-Mevlevî’nin hâtırâtını içeren mektuba verdiği cevâbnâme (Ek III) ilâve edilmiştir.