Şam Mevlevîhânesi

Şehir merkezinde, Nasr Caddesi üzerinde, Şam Tren istasyonunun karşısında yer alır. Avlu kapılarından birisi üzerinde ki kitabeye göre 1585 tarihinde kurulmuştur. Bazı araştırmacılar banisi olarak Lala Mustafa Paşa’nın ismini verseler de Şam Valisi Hasan Paşa tarafından kurulduğu kabul edilmektedir.

Osmanlı devleti için, Hac yolu üzerindeki Şam önemli bir ticaret, kültür ve sanat merkezidir. Ayrıca Şems-i Tebrizi ve Mevlana bir zaman bu şehirde bulundukları için Mevlevîlerin de önem verdiği bir şehirdir.

İlk şeyhi Kartal Dede’den sonra Sabuhî Ahmed Dede 1624’de, Hazma Dede 1639’da postnişin olmuştur. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tekkeyi ziyaret etmiş ve büyük bir dergâh olduğunu belirtmiştir. (Küçük, 2003, 316)

19. yüzyılda Saîd Ahmed el Mevlevî ve oğlu Ahmed Saîd, aynı aileden Ataullah Dedeler ilim, ahlâk ve yardımseverlikleriyle tanınmışlardır. Bu ailenin torunları aynı soyadını taşımakta ve Mevlevîhâne ile ilgilenmektedirler.

Şam Mevlevîhâne’si I. Dünya Savaşı sonrasında Filistin cephesine yardıma koşan Gönüllü Mevlevî taburunun da karargahı olmuştur. 1925 yılından sonra bir ara Halep dergâhına Muhammed Bâkır Çelebi’ye bağlanmıştır.

Eğimli bir arazide kurulan Mevlevîhâne doğu batı doğrultusunda dikdörtgen bir arsa üzerine kurulmuştur. Kuzeyinde yüksek istinat duvarları içerisine günümüzde dükkanlar yerleştirilmiştir. Cadde üzerinde en doğuda bir çeşme, çifte kemerli kapısı olan şeyh dairesi, arkasında matbah, sebil ve cami yer almaktadır. Şeyh dairesi bugün polis karakolu olarak kullanılmaktadır. Semahane ve türbesi ikinci sırada doğudadır. Kuzeydeki derviş hücrelerinin yerine üç katlı bir lojman binası yapılmıştır.

Cami, yapılar topluluğunun batısında yer alır. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan yapının kuzeyinde tekkenin ilk şeyhi Karaman Kartal Dede’nin sandukası bulunur. Caminin iki bölümlü pencereleri oval/atnalı kemerlere sahiptir. Avlu kapısı üzerinde minare çifte şerefelidir.

Semahane bugün biraz çukurda kalmıştır. Kare planlı, ayaklara oturan bir kubbesi olup mutrip ve kadınlar mahfili bulunur. Semahaneye batıdan yine kubbe ile örtülü türbe açılır. Türbe içerisinde önemli Mevlevîlerin mezarları bulunur. Semahanede, bir merdivenle bir başka Mevlevî dedesinin mezarına inilmektedir.