RIZA NUR’UN MEVLANA, SULTAN VELED VE ŞEYH GALİP’İN ŞİİRLERİ ÜZERİNE DİKKATLERİ

RIZA NUR’UN MEVLANA, SULTAN VELED VE ŞEYH GALİP’İN ŞİİRLERİ ÜZERİNE DİKKATLERİ

RIZA NUR’S STUDIES ON JALÂL AL-DÎN MUHAMMED RÛMÎ, SULTAN VELED AND SHEIKH GHALIB’S POEMS

Yasemin KARAKU޹, Ömer ARSLAN²

ÖZ

Dr. Rıza Nur’un Türk Şiirinin Evolüsyonu Tarihi ve Analitik (Tahlilî) Tedkiki (Paris, 1929) adlı çalışması, edebiyat camiası için yeni keşfedilmiş bir kaynak olmasının yanı sıra metin odaklı analitik, istatistik değerlendirme yöntemi ile edebiyat tarihi ve eleştirisi alanındaki diğer çalışmalardan ayrılmaktadır. Dr. Rıza Nur’un Mevlana, Sultan Veled ve Şeyh Galip gibi, tarihî ve menkıbevi şahsiyetleri neredeyse edebî şahsiyetlerinin önüne geçmiş olan üç mutasavvıf şairi incelerken dahi metin odaklı yönteminden taviz vermemesi bu bağlamda dikkat çekici bir örnektir. Dr. Rıza Nur, 2898 sayfalık eserini kendi el yazısıyla yazmıştır. Kitap, toplamda üç cilt ve dört bölümden oluşmaktadır. Dr. Rıza Nur, Mevlana, Sultan Veled ve Şeyh Galip’in şiirlerini Klasikler bölümünün Türk Şairleri alt başlığında kronolojik olarak her şairin yaşadığı devre göre ele almıştır. İncelemesinde önceliği metinlere veren Nur, kendi okumalarından çıkardığı sonuçların akabinde bu şairlerin her biri hakkında topladığı biyografik bilgilerin kaynağını belirtmiş, eleştirel bir yaklaşımla son derece ayrıntılı değerlendirmeler yapmış, bu şairlerin eserlerinden elde edilen istatistiksel verilere dayanarak titiz bir çalışma örneği sunmuştur. Dr. Rıza Nur, bu üç Mevlevi şairi, şiirlerini esas alarak değerlendirmiş ve onların Farsçanın rağbet gördüğü dönemlerde eser vermelerine rağmen geliştirdikleri Türkçe bilincini gününün şairleri için örnek göstermiştir. Tarihî ve menkıbevi şahsiyetleri ile öne çıkan bu şairlerin edebî şahsiyetlerini, metinleri üzerinden değerlendiren ve dönemi ile geçmiş dönemin edebiyatı arasında rasyonel bağlar kurmaya çalışan Dr. Rıza Nur’un bu isimlerin vezin ve kafiye kusurlarını o çağın koşullarına göre değerlendirmesi, kaynaklarına eleştirel bakışı, oransal değerlendirme gibi edebiyat araştırmalarında yaygın olmayan istatistik yöntemlerini kullanması onun analitik incelemeye ve edebiyatın tarihî gelişimine odaklanan yaklaşımının göstergeleridir.

Anahtar Kelimeler: Türk Şiirinin Evolüsyonu Tarihi ve Analitik (Tahlilî) Tedkiki, Dr. Rıza Nur, Mevlana, Sultan Veled, Şeyh Galip

ABSTRACT

Dr. Rıza Nur’s Evolution of Turkish Poetry History and Its Analytical Study, which the literary community was unaware of until a few years ago, differs from other studies in the field of literary history and criticism due to its text-oriented analytical and statistical evaluation method. In this regard, it is noteworthy that Dr. Rıza Nur did not compromise his text-oriented method while examining the works of three important sufi poets, such as Jalal al-Dîn Muhammed Rûmî, Sultan Veled and Sheikh Ghalib, whose historical and legendary personalities almost surpassed their literary significance. Dr. Nur wrote the 2898-page book by hand. The book consists of three volumes and four chapters in total. Dr. Nur examined the poems of Rûmî, Sultan Veled, and Sheikh Ghalib in the Classics chapter under the section of Turkish Poets. He also stated the source of the information he had about each of these poets. By criticizing these biographical sources, he made an extremely detailed examination and presented a meticulous study case based on the statistical data from the works of these poets. Dr. Rıza Nur evaluated the three Mawlawi poets based on their poems and showed their awareness of Turkish in a period when Persian was popular as a literary language. As such he is both an example and a model for his contemporaries. Dr. Nur’s prudent critique of the poets’ metric and prosodic flaws by taking into account the state of the language and literature in their era, his critical approach to the biographical sources, his use of analytical methods such as statistical and proportional evaluation, which are uncommon in literary studies, are important indicators of his unique approach to the evolutional development of literature and criticism.

Keywords: Evolution of Turkish Poetry History and Its Analytical Study, Dr. Rıza Nur, Jalal al-Dîn Muhammed Rûmî, Sultan Veled, Sheikh Ghalib

Extended Abstract

Dr. Rıza Nur’s Evolution of Turkish Poetry History and Its Analytical Study, a work of which the literary community was unaware until a few years ago, differs from other studies in the field of literary history and critcism due to its text-oriented analytical and statistical evaluation method. In this regard, it is noteworthy that Dr. Rıza Nur did not compromise his text-oriented method while examining the works of three important sufi poets, such as Jalal al-Dîn Muhammed Rûmî, Sultan Veled and Sheikh Ghalib, whose historical and legendary personalities almost surpassed their literary significance.

Dr. Rıza Nur was born in 1879 to a family known as İmamoğlu in Sinop. He completed primary education in Sinop, then came to Istanbul, enrolled in Medical School at the age of sixteen, and graduated from Military Medicine in 11201 as a captain. Dr. Nur, who received the title of professor of surgery in 11207, was also an active political figure who took part in political life, lived in exile, and was elected to the first parliament.

In addition to being a surgeon and politician, Dr. Nur was also a philologist and critic who has come to the fore with his studies of Turcology. He published a periodical titled Türkbilig Revüsü, wrote an Oğuznâme, translated Ebulgazi Bahadır Han’s Şecere-i Türk into Turkish, and published case studies on Tevfik Fikret, Ali Şir Nevaî and Namık Kemal’s life and works.

The first publication that mentions Evolution of Turkish Poetry History and Its Analytical Study is Prof. Dr. Cihan Okuyucu’s article titled “New Turkish Manuscripts in the National Library of France” published in the Journal of Turkish Studies in 2017. Dr. Nur wrote the 2898-page book by hand. A content record in French is attached to the beginning of the book. The book consists of three volumes and four chapters in total. The first three chapters, Anonymous, Bards, Mystic Poets, were almost completed in one volume, while the Classics chapter was quite long. This chapter includes Uygur, Chagatay, Azerbaijani, Tatar, and Turkish poets sections. The section of Turkish poets is divided into Seljuk Period and Ottoman Period sections.

Dr. Nur examined the poems of Rûmî, Sultan Veled, and Sheikh Ghalib in the Classics chapter under the section of Turkish poets. He also stated the source of the information he had about each of these poets, and by criticizing these poem collections and bibliographical sources he made an extremely detailed examination in order to present a meticulous study case.

Dr. Nur begins the chapter based on Rûmî’s Turkish works and literary personality with a discussion about his nationality. He mentions that the great poet was a Turk from Khorasan, but that he wrote his poems in Persian according to the literary fashion of the time, and left just a couple of poems written in Turkish. His source about Rûmî is Veled Çelebi’s publication titled Divan-ı Türkî-i Sultan Veled. Dr. Nur states that Rûmî has six Turkish poems consisting of three ghazals, a murabba, and two couplets. Dr Nur continues the chapter by giving information about the number of verses, verse forms, and rhyme schemes of these poems. He determines the meter of these poems as aruz meter and also explores the possibility that they were written with syllable meter.

Before Sultan Veled’s biography, Dr. Nur states the identification tag of the book from which he received the poems he would examine: “The source we have is Dîvân-ı Türkî-i Sultân Veled. Veled Çelebi. Istanbul, 1342.” After devoting a few words to the poet’s biography, he proceeds to a formal examination of his poems and records the verse forms of 17 poems in Sultan Veled’s Divan which includes Turkish poems, and number of verses contained in each poem. He also highlights the multi-lingual poems.

While examining the poems one by one in terms of meter, he draws attention to the fact that some poems credited as being written in aruz meter in Veled Çelebi’s publication actually fit the syllable meter, showing these examples by dividing them into their syllable pauses.

Dr. Nur begins the section on “Gâlib Dede” by directly mentioning the works of Sheikh Ghalib. This time Dr. Nur’s source is Hüsn ü Aşk published by Tâhirü’l-Mevlevi. Under the title of “Content”, he emphasizes that the work is a complete mathnawi in form, and he successively summarizes each title before beginning a detailed text analysis in formal aspects. After Hüsn ü Aşk, Dr. Nur moves on to the Divan of Ghalib Dede subsection. He carefully records the titles of the poems in this work, gives very detailed statistical information such as how many poems there are and in which verse form they were written, the number of poems in Chagatay and Persian, the number of verses of ghazals, the method of composition, the pseudonyms Ghalib uses, and in which verse he uses these pseudonyms.

Dr. Rıza Nur evaluated these three Mawlawi poets based on their poems and showed their awareness of Turkish as an example that should be taken by his contemporary authors and poets. Dr. Nur’s prudent criticism of the poets’ metric and prosodic flaws by taking into account the state of the language and literature in their era, his critical approach to his sources, and his use of analytical methods such as statistical and proportional evaluation, which are uncommon in literary studies, are important indicators of his unique approach to the history of literature and criticism.

Giriş

Farklı devirlerde yaşayıp farklı tarzlarda eserler vermiş olan Mevlana, Sultan Veled ve Şeyh Galip’in eserleri incelenirken tasavvufi kimlikleri ayırt edici unsur olarak sabit bir değerlendirme kriteri oluşturmuştur. Söz konusu şairlerin eserleri ve üslupları çoğunlukla bu kriter üzerinden değerlendirilmiş, edebiyatımızın geneli için ne söylediklerinden çok, bağlı bulundukları tasavvufi görüşü metinlerine ne derecede yansıtmış oldukları araştırılmış, bu durum, edebî şahsiyetlerinin değerlendirilmesinde bir kapsam daralmasına sebep olmuştur. Dr. Rıza Nur ise Türk Şiirinin Evolüsyonu Tarihi ve Analitik (Tahlilî) Tedkiki adlı eserinde diğer edebiyat tarihçilerinden ve araştırmacılarından farklı bir yol izleyerek bu üç Mevlevi şairin eserlerini onların tarihî ve menkıbevi hayatlarından bağımsız bir şekilde yalnızca metinlerine odaklanarak incelemiştir.

Dr. Rıza Nur, Türk Şiirinin Evolüsyonu Tarihi ve Analitik (Tahlilî) Tedkiki adlı çalışmasında bu üç Mevlevi şairi sadece metinleri üzerinden değerlendirmiş, tasavvufi kimliklerine neredeyse hiç değinmemiştir. Bunun yanı sıra diğer biyografik bilgileri de geri planda tutmuş, incelemesinin odağına şiirleri almıştır.

Dr. Rıza Nur’un, Türk Şiirinin Evolüsyonu Tarihi ve Analitik (Tahlilî) Tedkiki (Paris, 1929) adlı çalışması, edebiyat camiası için yeni keşfedilmiş bir kaynak olmasının yanı sıra metin odaklı analitik, istatistik değerlendirme yöntemi ile edebiyat tarihi ve eleştirisi alanındaki diğer çalışmalardan ayrılmaktadır.¹ İncelemelerinde önceliği metinlere veren Nur, kendi okumalarından çıkardığı sonuçların akabinde derlediği biyografik bilgilerin kaynağını belirtmiş, eleştirel bir yaklaşımla son derece ayrıntılı incelemeler yapmış, metinlerden elde edilen istatistiksel verilere dayanarak titiz bir çalışma örneği sunmuştur. Tarihî ve menkıbevi şahsiyetleri ile öne çıkan bu üç şairi, metinleri üzerinden değerlendiren ve her birinin dönemi ile geçmiş dönemin edebiyatı arasında rasyonel bağlar kurmaya çalışan Dr. Rıza Nur’un metin odaklı incelemelerinden çıkardığı sonuçları tarihî perspektiften ayırmadan değerlendirmesi, ele aldığı kaynak ne olursa olsun keyfî bir tavırla üzerinden geçmeden tam künyesini kaydetmesi ve içeriklerini mutlaka eleştiri süzgecinden geçirmesi, istatistik ve oransal değerlendirme gibi edebiyat araştırmalarında yaygın olmayan yöntemleri kullanması, edebiyat tarihi ve eleştirisine analitik ve evrimsel yaklaşımının önemli göstergeleridir.

Çalışmamızda, Dr. Rıza Nur’un hayatı ve eserlerine değinildikten sonra, Türk Şiirinin Evolüsyonu Tarihi ve Analitik (Tahlilî) Tedkiki (Paris, 1929) adlı eseri tanıtılacak ve Nur’un bu eserinde Mevlana, Sultan Veled ve Şeyh Galip’in eserlerini inceleme yöntemi, bu şairlerin dil ve üslupları üzerindeki değerlendirmeleri, bu üç önemli ismin kendi devrindeki edebiyat için ne söylediği aktarılacaktır.

Devamı:…

* Dr., İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul, Türkiye E-mail: yasemin.karakus@istanbul.edu.tr

** Dr., İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul, Türkiye E-mail: omer.arslan@istanbul.edu.tr

1 Bu eser Dr. Mücahit Kaçar yürütücülüğünde bir proje çerçevesinde tarafımızca yayına hazırlanmaktadır.