Receb Hüseyin Hüsnü Dede – Yenikapı Mevlevîhânesi’nin 16. Şeyhi

Receb Hüseyin Hüsnü Dede (ö. 1245/1830)

(Yenikapı Mevlevîhânesi’nin 16. Şeyhi)

TEKKE KAPISI – BAYRAM ALİ KAYA

Defter-i Dervîşân’daki kayıttan hareketle, 1220/1805-1806 tarihinde doğdu­ğunu öğrendiğimiz Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin babası, dergâhın ken­disinden önceki postnişîni Abdülbâki Nâsır Dede, annesi ise Şerife Fâtıma Hanım’dır. Hüseyin Hüsnü Dede, aynı zamanda Ali Nutkî Dede ile Abdurra-him Künhî Dede’nin yiğenidir.⁶⁴⁶ Yine Defter-i Dervîşân’da kaydedildiğine göre Hüseyin Hüsnü Dede, henüz iki-üç aylık iken babası tarafından arakıyye tekbîr olunmuş, 3 Rebîülâhir 1223 (29 Mayıs 1808) tarihinde üç yaşında iken sikke tekbîrlenmiş,⁶⁴⁷ 14 Cemâziyelâhir 1227 (25 Haziran 1812) tarihinde Kur’ân tâlimine başlamış,⁶⁴⁸ 8 Şaban 1228 (6 Ağustos 1813) tarihinde sünnet merâsimi yapılmış,⁶⁴⁹ 16 Safer 1236 (23 Kasım 1820) tarihinde ise babasının gözetiminde semâ-ı şerîfe girmiştir.⁶⁵⁰

Babası Abdülbâki Nâsır Dede’nin vefatı üzerine Mehmed Said Hemdem Çelebi tarafından 7 Cemâziyelâhir 1236 (12 Mart 1821) tarihinde Yenikapı Mevlevîhânesi şeyhliğine Receb Hüseyin Hüsnü Dede tâyin edilmiş⁶⁵¹ ve İzzet Molla bu tâyin üzerine,

Dedegân İzzetâ dedi târîh
Oldu Hüsnî Dede azîzim şeyh

mısralarını tarih düşürmüştür.⁶⁵²

Yenikapı Mevlevîhânesi’nin on altı yaşında, on altıncı şeyhi olan Receb Hü­seyin Hüsnü Dede, Mehmed Ziyâ’nın belirttiğine göre, üstün ahlâkî yapısı, fazileti ve doğruluğu ile tanınmış, dokuz yıllık şeyhliği süresince şeriat ve tarîkat usullerine olan bağlılığı sebebiyle herkesin hürmet ve teveccühünü kazanmıştır. Yine Mehmed Ziyâ’nın kaydettiğine göre, Osman Selâhaddin Dede’nin mürebbîsi olan ve herkes tarafından ârif bir zât olarak bilinen Meh-med Sâdık Dede’nin, Receb Hüseyin Hüsnü Dede’ye son derece hürmet gös­terdiği rivâyeti de onun mânevî olgunluğuna işaret kabul edilmektedir.⁶⁵³

Mehmed Ziyâ tarafından “cidden ve fıtraten, muhterem ve muvakkar bir şeyh-i kâmil” olarak da tavsif edilen Receb Hüseyin Hüsnü Dede, yakalandığı verem has­talığı sonucunda ve yirmi beş yaşında iken, 30 Ramazan 1245 (25 Mart 1830) tari­hinde vefat etmiş ve Yenikapı Mevlevîhânesi’nde türbeye, babasının yakınına defn edilmiştir. Kendisinden sonra dergâh şeyhliğine ise amcası Abdurrahim Künhî Dede tâyin olunmuştur.⁶⁵⁴

Terâcim-i Ahvâl’de kaydedilen ve bir benzerini Bâki Baykara’nın bize sözlü olarak naklettiği bir bilgiye göre, Receb Hüseyin Hüsnü Dede evlenmiş; ancak bir süre sonra hanımı kendisini beğenmediği için terk etmiştir. Hüseyin Hüsnü Dede, bu olayın da etkisiyle üzüntüsünden hayli rahatsızlanmış ve annesinin zoruyla, üstelik hasta olduğu hâlde bir başka hanımla evlendirilmiştir. Hüseyin Hüsnü Dede evlendikten kırk gün sonra ve Mehmed Kemâleddin Dede’nin ifadesiyle “halvet-i sahîha vukû bulmaksızın”, yani fiilî evlilik yaşanmadan; dolayısıyla çocuksuz vefat etmiştir.⁶⁵⁵

Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin Şeyhliği Döneminde Yenikapı Mevlevîhânesi’nde Matbah-ı Şerîfde Çille-güzîn Olmak İçin Gelen Cânlar:

Eyübî Derviş Ahmed,

Ankaravî Derviş Ali,

İstanbulî Seyyid Derviş Mustafa,

İstanbulî Serrâc Derviş İsmail,

Niğdevî Derviş Ali,

Edirnevî Derviş Ahmed,

Karadeniz Ereğli Kazâsı’ndan Alaylılı

Odabaşı Osman Ağa,

Halebî Derviş Mehmed,

Giridî Ahmed,

Derviş Mustafa,

Kanlıcaklı Derviş Mehmed Ârif,

Galatasaraylı Derviş Mehmed,

Eyübî Seyyid İsmail,

İsmailli Seyyid Hüseyin,

Rumeli Yenişehirli Derviş Süleyman,

Rumeli Yenişehirli Derviş Selim,

Selânikli Derviş Şâkir,

Konevî Monlâ Mehmed,

Sirozî Derviş Ali,

Şebinkarahisarî Derviş Halil,

Ankaravî Hacı Mustafa,

Yanyavî Ahmed Es‘ad Efendi,

Üsküdarî Derviş Mustafa⁶⁵⁶

Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin Şeyhliği Döneminde Yenikapı Mevlevîhânesi’nde Meşk Edip Mukâbele-i Şerîfeye Giren Cânlar:

Aşçıbaşı Sâdık Dedezâde Seyyid Derviş Ali,

İslâmbulî Seyyid Derviş Mustafa,

Serrâc Derviş İsmail,

Ankaravî Derviş Ali,

Niğdevî Derviş Ali,

Halebî Derviş Mehmed,

Alablılı Derviş Osman,

Kanlıcaklı Derviş Mehmed Ârif⁶⁵⁷

Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin Şeyhliği Döneminde Hizmetini Tamamlayan, Çille-güzîn Olan ve Sikkesi Tekbirlenenler:

Derviş Tâhir,

Ahmed Hâris Efendi,

İslâmbulî Derviş İbrahim Edhem,

Üsküdarî Derviş Ali,

Ankaravî Derviş Ali,

İstanbulî Seyyid Derviş Mustafa,

Niğdevî Seyyid Derviş Ali,

Alablılı Derviş Osman,

İstanbulî Derviş Ahmed,

Kanlıcaklı Derviş Mehmed Ârif,

Rumeli Yenişehirli Derviş Süleyman,

Rumeli Yenişehirli Derviş Selim⁶⁵⁸

Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin Şeyhliği Döneminde Yenikapı Mevlevîhânesi’ne Gelen Hücrenişîn Cânlar:

İslâmbulî Derviş Edhem İbrahim,

Halebî Derviş Tâhir,

Karahisarî Derviş Ahmed,

Karahisarî İhtiyâr Derviş Ahmed,

Derviş Abdülkâdir,

Karahisarî Derviş Hamza⁶⁵⁹

Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin Şeyhliği Döneminde Yenikapı Mevlevîhânesi’nde Sikke ve Arakıyye Giyen Muhibbân:

Mehmed Nazif Efendi,

Mumcubaşızâde Ali Rızâ,

Mehmed,

İbrahim Edhem,

Ali,

İsmail,

Mehmed Muhtar Bey,

Mehmed Tâhir,

Şâhincibaşızâde Ahmed Said,

Seyyid Mehmed Efendi,

İbrahim Edhem,

İbrahim Edhem Bey,

Seyyid Mehmed,

Seyyid Ahmed,

Mehmed Ağa,

Halil,

İbrahim Edhem,

Neccâr Hüseyin Efendi,

Nişastacı Mehmed Ağa,

Mehmed Sâlih,

Osman,

Mehmed İlhâmî,

Râbia,

Hacı Hüseyin Firdevsî Efendi,

Ali Haydar,

Havvâ,

Mahmud Urfî,

Ali Beyzâde Hüseyin Tevhîd,

Abdülhalim Efendi,

Seyyid Ali Efendi,

Tulumbacıbaşızâde İsmail Efendi,

Mehmed Rızâ,

Ahmed Şaban,

Şâkir Efendi,

Necibe,

Mustafa,

Seyyid İsmail,

Ahmed,

Seyyid Abdülkâdir,

Seyyid Mehmed,

Hüseyin,

Seyyid İbrahim Halil,

Seyyid Ali,

Nefise Kâniye,

Fâtıma Zehrâ,

Seyyid Mustafa,

Hasan,

Mehmed Emin,

Âyişe Hanım,

Mehmed Emin, Mehmed Sâdık Ağa’nın oğlu,

Fâtıma Hanım,

Kasımzâde Seyyid Mehmed Emin Efendi,

Derviş Seyyid Mehmed Sâlih Bedrî Efendi,

Hâşim, Yusuf Efendi,

Seyyid Süleyman,

Seyyid Osman,

Mehmed Emin, Berbâd Mehmed Ağa’nın oğlu,

İbrahim,

Mehmed Râgıb Efendi,

Abdülhamid Ağa,

Seyyid Mehmed Ârif,

Hatice,

Esmâ,

Şerife Fâtıma Hanım,

Mü’mine⁶⁶⁰

646 Defter-i Dervîşân-I, vr. 58b; Defter-i Dervîşân-II, vr. 99b; Mehmed Kemâleddin Dede, a.g.e., s. 13; Mehmed Ziyâ, doğum tarihini 1225 olarak kaydetmiş (bk. Mehmed Ziyâ, a.g.e., s. 153), S. Küçük ise “Dede’nin 1245/1830 tarihinde 29 yaşında vefatı bilindiğine göre, doğru doğum tarihi 1215/1801 olması gerekmektedir.” değer­lendirmesinde bulunmuştur (bk. Sezai Küçük, a.g.m., s. 177; a.mlf., a.g.e., s. 119). Oysa babası Abdülbâki Nâsır Dede’nin Defter-i Dervîşân’da bizzat yer verdiği ve Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin 3 Rebîülâhir 1223 (29 Mayıs 1808) tari­hinde sikke giydiğinde üç yaşında olduğunu bil­dirmesinden hareketle (bk. Defter-i Dervîşân-I, vr. 58b), doğum tarihinin 1220/1805-1806 olma­sı gerekmekte; ayrıca, Terâcim-i Ahvâl’deki ka­yıt da (bk. Mehmed Kemâleddin Dede, a.g.e., s. 13) bu tarihi teyid etmektedir (HN).

647; Abdülbâki Nâsır Dede, Defter-i Dervîşân’da, “Oğlum Hüseyin Receb Efendi’ye sikke-i şerîf giydirdiğimiz, 3 Mâh-ı R sene 1223…” kaydına yer vermiştir (bk. Defter-i Dervîşân-I, vr. 58b); Mehmed Kemâleddin Dede, a.g.e., s. 16.

648  Abdülbâki Nâsır Dede, Defter-i Dervîşân’da, “Oğlum Seyyid Receb Efendi’nin ta‘lîm-i Kur’ân-ı Azîmü’ş-şân’a bidâyeti, 14 C sene 1227, yevmü’l-erba‘a.” kaydına yer vermiştir (bk. Defter-i Dervîşân-I, vr. 44b).

649  Abdülbâki Nâsır Dede, Defter-i Dervîşân’da, “… oğlum Receb Hüseyin hıtânları…” kaydına yer vermiştir (bk. Defter-i Dervîşân-II, vr. 27b).

650  Defter-i Dervîşân-II, vr. 9b; S. Küçük, semâ-ı şerîfe giriş tarihini 1231/1816 olarak vermiştir (bk. Sezai Küçük, a.g.m., s. 177; a.mlf., a.g.e., s. 119).

651  Receb Hüseyin Hüsnü Dede, meşîhata tâyinini Defter-i Dervîşân’a kendi el yazısıyla şu şekilde kaydetmiştir: “Âmeden-i meşîhat bi-inâyetillahi te’âlâ, fî 7 C sene 1236, Şubat. Pazar gicesi Hâlet Efendi tarafından meşîhat haberi gelip ferdâsı Pazar[ertesi] günü, Ser-tabbâh Sâdık Dede ile ma‘an Hâlet Efendi’nin konağına varıp meşîhatnâmeyi mezbûr Sâdık Dede verip Ka­sımpaşa Şeyhi Şeyh Ali Efendi irsâl edip, Şeyh Ali Efendi dahi fakîre teslîm edip destâr pîçîde olunup mâh-ı mezbûrun on beşinci Pazarertesi günü iclâs ve mukâbele-i şerîfeye bed’ olunmuş-dur. Elhamdülillahi ale’t-tevfîk ve’s-tağfirullahi ale’t-taksîr.” (bk. Defter-i Dervîşân-II, vr. 66a); Mehmed Kemâleddin Dede, a.g.e., s. 13, 16; Hü­seyin Ayvansarâyî, a.g.e., I, 230; Hüseyin Vassâf, a.g.e., V, 207; Mehmed Ziyâ, a.g.e., s. 153; Sezai Küçük, a.g.m., s. 177; a.mlf., a.g.e., s. 119.

652  Ömür Ceylan-Ozan Yılmaz, a.g.e., s. 315.

653  Mehmed Kemeddin Dede, “Ahz-ı nisbeti Sâdık Dede’yedir” şeklinde bir kayda yer verdiği Hü­seyin Hüsnü Dede’nin şeyhlik süresini, dokuz yıl beş ay, E. Işın ise sekiz yıl olarak bildirmek­tedir (bk. Mehmed Kemâleddin Dede, a.g.e., s. 13; Ekrem Işın, a.g.m., s. 479); Hüseyin Vassâf, a.g.e., V, 207; Mehmed Ziyâ, a.g.e., s. 153-154; Sezai Küçük, a.g.m., s. 177; a.mlf., a.g.e., s. 119.

654  Mehmed Kemâleddin Dede, a.g.e., s. 13; Hü­seyin Ayvansarâyî, a.g.e., I, 230; Mehmed Süreyyâ, a.g.e., II, 189; Hüseyin Vassâf, a.g.e., V, 207; Zâkir Şükrü, a.g.e., s. 31; M. Ziyâ, Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin yirmi sekiz yaşında ve 1245 yılında vefat ettiğini kaydettiğine göre (bk. Mehmed Ziyâ, a.g.e., s. 154), doğum tarihi olarak daha önce belirttiği yılın 1225 değil (bk. Mehmed Ziyâ, a.g.e., s. 153), 1217 olması gerek­mektedir (HN); E. Işın, ismini Mehmed Hüsnü Dede şeklinde verdiği Receb Hüseyin Hüsnü Dede’nin vefat tarihini, miladî 1829 şeklinde göstermiş (bk. Ekrem Işın, a.g.m., s. 479); S. Kü­çük ise Receb Dede’nin doğum tarihi bahsinde de değinildiği üzere dedenin, 1245 Ramazanı­nın son günlerinde (Mart 1830) ve 29 yaşında vefat ettiğini kaydetmiştir (bk. Sezai Küçük, a.g.m., s. 177; a.mlf., a.g.e., s. 119-120).

655  Mehmed Kemâleddin Dede, a.g.e., s. 13; Sezai Küçük, a.g.m., s. 177; a.mlf., a.g.e., s. 120; Mus­tafa Erdoğan, “Yenikapı Mevlevîhânesi’yle İlgili Kaynaklara Bir İlâve: Kemâleddin Efendi’nin Terâcim-i Ahvâl’i”, Türk Kültürü ve Hacı Bek-taş Velî Araştırma Dergisi, yıl: 2008, sy. 47, s. 164-165.

656  Defter-i Dervîşân-II, vr. 67b-68a.

657  Defter-i Dervîşân-II, vr. 78b.

658  Defter-i Dervîşân-II, vr. 82b.

659  Defter-i Dervîşân-II, vr. 87b.

660  Defter-i Dervîşân-II, vr. 93b-95a.