Osmanlı’da Müziğin ve Şiirin Gözde Sazı: Ney – Neşe CAN

Osmanlı’da Müziğin ve Şiirin Gözde Sazı: Ney

Neşe CAN

ÖZET

Bu çalışmada, “ney”in Osmanlı döneminde müzikteki ve şiirdeki yeri ve önemi araştırılmıştır. Bunun sonucunda “ney””in hem müziğin, hem de şiirin gözde çalgısı olduğu görülmüştür. Osmanlı’dan önce de İslam kültüründe saygınlığı olan “ney”in icadıyla ilgili rivayetler Hz. Muhammed dönemine kadar uzanır. Ney, Türk müziğinin her zaman çok sevilen ve değer verilen sazı olmuştur. Mevlâna Celâleddin Rûmî’nin, Mesnevîsi’nin ilk on sekiz beytini neye ayırması, bu çalgıyı Mevlevîlik’de kutsallaştırmış ve aynı zamanda ney Osmanlı kültür hayatında çok saygın bir yer kazanmıştır. Ney Osmanlı döneminde hem dînî, hem de din dışı müziğin vazgeçilmez bir çalgısı olmuştur. Osmanlı’da belli dönemlerde bazı çalgılar büyük rağbet görürken, bazıları gözden düşmüş, hatta terkedilmiş, ney ise yüzyıllarca kesintisiz olarak kullanılmıştır. Osmanlı’nın kendi özgün müziğini oluşturmasında oldukça etkili olan Mevlevîlerin XVI. yüzyılın sonuna doğru İstanbul’da ağırlık kazanmasıyla “ney”in önemi artmaya başlar. XVIII. Yüzyılda ise ney neredeyse tamamen bir Mevlevî sazı haline gelir. Osmanlı döneminde birer müzik ve edebiyat okulu durumunda olan Mevlevî tekkeleri, III. Selim, İsmail Dede ve Şeyh Gâlib gibi müziğin ve şiirin bir çok parlak simalarını yetiştirmiştir. Mevlânâ’nın Mesnevî’sine ney ile başlaması ve eski şairlerin de çoğunlukla bu tekkelerden yetişmiş olması gibi nedenlerle ney, Osmanlı’da müziğin yanında şairlerin gözünde de çok saygın bir yer kazanmıştır. Eski toplum hayatında önemli bir yere sahip olan müzikten yararlanan şairler, şiirlerinde bol miktarda müzik terimi kullanmışlardır. Ney Osmanlı dönemi şiirinde çalgılar arasında en fazla kullanılan müzik terimidir.