MODERNLEŞME SÜRECiNDE MEVLEVİLER – İsmet Kayaoğlu

MODERNLEŞME SÜRECiNDE MEVLEVİLER

İsmet Kayaoğlu

Türk derviş tarikatları içinde yer alan iki önemli tarikat Bektaşilik ve Mevlevilik, Türk toplum hayatında ve düşüncesinde önemli rol oynamıştır. Mevlevilik daha çok şehir toplumunda ve münevverler arasında yer tutarken, Bektaşilik geniş halk kitleleri içinde benimsenmiştir. Her ikisi de İslam dini yaşayışın Orta Asya kaynaklı izlerini taşır. Benzerlikler ve ayrışmaların kökenleri üzerinde ayrıca durulabilir. Mevlevilik’te Fars kültüründen etkileşim olduğu halde, Bektaşilik’te Türk vasıfları daha belirgindir. Mevlevilik Sünni karakter taşırken Bektaşilik heterodoks zümreler arasında sayılmıştır. Bunun sebebi inanç şartlarından değil, dini pratiklerden kaynaklanmış olsa gerektir. Köprülü, Anadolu’ daki sufi tarikatlarının, Orta Asya’ daki İslam öncesi dini inanç ve yaşayışlarının bazı kalıntıları üzerinde durmuştur. Bu izler arasında Bektaşiliğin ve Mevleviliğin müşterek varisi olduğu inanç, pratikler içinde sema, samah, dede, pir, çelebi deyimlerini birer örnek olarak gösterebiliriz.

Çelebi kelimesi çalab’dan gelmekte olup hem Bektaşiler, hem de Mevleviler tarafından ulu kişilere unvan olarak verilmiştir. Mevlevilerde, Mevlana soyundan gelenlere çelebi adının tahsis edilmesi daha sonraki yıllardadır.