MEVLÂNÂ MÜZESİ HAZİRESİNDEKİ MEZAR TAŞLARINDAN ÖRNEKLER

MEVLÂNÂ MÜZESİ HAZİRESİNDEKİ MEZAR TAŞLARINDAN ÖRNEKLER

İbrahim KUNT
Murat KARADEMİR 

Öz

Mevlânâ Müzesi haziresindeki mezar taşlarından örneklerin bulunduğu bu çalışmada, hazirede yer alan 71 adet mezar taşından 16 tanesi ele alınmıştır. 71 adet mezar taşının incelenmesinin bu makaleye sığdırılmasının mümkün olmaması nedeniyle, başlık, form ve süsleme özellikleri açısından tekrara girmeyen ve nitelikli olan 16 mezar taşı kataloğa dâhil edilmiştir. Katalogda bulunan örneklerin tümü fotoğraflanarak belgelenmiştir. Mezar taşlarının kitabeleri okunmuş, başlık tipleri, formları ve bezeme özellikleri ele alınarak Türk mezar taşı sanatı içindeki yerleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Konya Mevlânâ Dergâhı Müze’ye dönüştürüldüğünde dergâhın haziresinde bulunan mezar taşları yerlerinden sökülerek mezarlık alanı bozulmuştur. Mezar taşları müzeye kaldırıldığında bazı mezarların baş ve ayak taşları birbirine karışmıştır. Mevlânâ Müzesi’nde bulunan taşların büyük bir kısmı da yalnız baş taşıdır. Buna göre günümüzdeki hazirede yer alan mezar taşlarından 10 tanesi toprak mezar taşı, 2 tanesi çerçeveli mezar taşı, 3 tanesi kapak taşlı mezar ve 1 tanesi de Sandık(lahit) tipi mezar taşıdır.

Anahtar Kelimeler: Mevlânâ, Hazire, Mezar, Mezar Taşı, Kitabe.

The Examples of Gravestones in the Mawlana Museum’s Cemetery Abstract

In this study, which was titled ‘’The Examples of Gravestones in the Mawlana Museum’s Cemetery’’, 16 gravestones were studied from 71 gravestones in the cemetery. Due to the fact that it is not possible to examine 71 gravestones in this article, 16 gravestones, which are not repeated in terms of title, form and ornament features, are included in the catalog. All the samples in the catalog are documented by photographs. The inscriptions of the tombstones were read, and the title types, forms, and decoration features were examined and their place in the art of Turkish tombstone was determined.

When Konya Mawlana Dervish Lodge was turned into a Museum, the gravestones on the grave of the Dervish Lodge were moved and their cemetery was destroyed. When the tombstones were removed to the museum, the head and footstones of most graves were mixed. Most of the stones in the Mawlana Museum are only the headstones. Accordingly, 10 of the tombstones in the present are soil tombstones, 2 are framed tombstones, 3 are cover-tombs and 1 is sarcophagus tombstone.

Keywords: Mawlana, Cemetery, Grave, Tombstone, Inscription.

GİRİŞ

Türklerde mezar geleneği Türk tarihinin başlangıcından günümüze kadar değişik dönemlerde farklılıklar göstermiş olsa da kesintisiz olarak devam eden bir olgudur.1 Tarihin en eski dönemlerinden bugüne kadar atalara duyulan saygı nedeniyle mezar yapılarına ayrı bir önem verilmiştir.2 Türk şehirlerinin geçmişine bir bakıma şahitlik ederek birer belge özelliği taşıyan mezar taşları, yapıldıkları dönemin inançları, sanatı, gelenekleri ve iktisadi şartlarının başlıca ortak eseridir. Bu sebeple mezar taşları yapıldıkları dönemin sanat zevki ve kültürünü yansıtırlar. Ayrıca mezar taşları bulundukları yerin sosyal, kültürel, dinsel, ekonomik ve ticari durumlarını öğrenmede verdiği bilgiler nedeniyle de oldukça önemlidirler. Bu açıdan başta dil, tarih ve sanat tarihi olmak üzere birçok bilim dalındaki araştırmalar için kaynak niteliğine sahiptir.

Türklerin İslamiyet’e geçmeleri mezar taşı geleneğinde önemli değişiklikleri de beraberinde getirmiştir. Bununla birlikte anıt mezar geleneği Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular’da devam etmiştir. Özellikle bu dönemde büyük boyutlu türbeler yapılmaya başlanır. Ölen bir kişinin anısına yapılan türbeler etrafında zamanla oluşturulan büyük boyutlu hazireler zamanla Türk mezar taşların gelişimi ve çeşitliliği açısından büyük önem taşımıştır. Bu yerlerden bir tanesi de XIII. yüzyılda Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı Alaaddin Keykubad tarafından Konya’ya davet edilen Sultanül’l-Ulema Bahaeddin Veled’in sağlığında “ Benim ve benim çocuklarımın ve onların evlat ve ahfadının mezarları burada olacaktır” şeklindeki vasiyet gibi algılanan sözleri dergahın ilk temel taşını oluşturmuştur.3

Günümüzdeki Mevlânâ Külliyesi içerisindeki yapıların çekirdeğini Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin türbesi oluşturmakta; semâhâne, mescid, matbah-ı şerif, meydân-ı şerif, derviş hücreleri, avlu ve hazîredeki binalar büyük bir külliye meydana getirmektedir.

Mevlânâ Dergâhına ilk defin 1231 yılında Mevlânâ’nın babası Bahaüddin Veled’le başlamıştır. İlk günden başlayarak ziyaretgâh durumuna gelen bu mezar, Mevlânâ Külliyesi’nin çekirdeği olmuştur.4

17 Aralık 1273 tarihinde vefat etmiş olan Mevlânâ da babasının başucuna defnedilmiştir. Böylece ölen Mevlevî büyüklerinin de zamanla buraya defnedilmesi ile türbenin dışı da mezarlık alanı haline gelmiştir.

Mevlânâ Dergâhının batı girişinde Neyzenler Mezarlığı, güney bahçesinde Hamuşân mezarlığı, doğu bölümde Huzûr-ı Pîr mezarlığı, kuzeyinde ise Valideler mezarlığı olarak isimlendirilen mezarlık alanları bulunmaktadır (Fotoğraf 1-2-3-4).

Çalışma giriş, katalog, değerlendirme ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Katalog bölümünde her bir mezar taşı için ayrı ayrı gözlem fişleri oluşturulmuş, mezar yapıları üzerinde yer alan baş ve ayak şahidelerinin detaylı tanımları yapılmıştır. Değerlendirme başlığı altında ise incelemiş olduğumuz mezar ve mezar taşı tipleri, başlık tipleri, süsleme ve sembolik anlam, malzeme ve teknik ile kitabe metinleri hakkında bilgi verilmiştir. Sonuç bölümünde ise çalışma kapsamında tespit edilen bilgiler aktarılmıştır.