MEVLÂNÂ DÜŞÜNCESİNDE İNSANIN ÇİFT KUTUPLU YAPISI VE KEMÂLİN ÖLÇÜSÜ – Osman TÜRER

MEVLÂNÂ DÜŞÜNCESİNDE İNSANIN ÇİFT KUTUPLU YAPISI VE KEMÂLİN ÖLÇÜSÜ

Osman TÜRER

Özet Hz. Mevlânâ‘nın insan telâkkîsi, İslam tasavvuf düşüncesinin insana bakışını kuşatıcı bir özellik arz eder. O‘na göre insan, varlık ağacının meyvesi ve özü, sahip olduğu fıtrî özellikler bakımından en şerefli, en mükemmel, varlığı ve Allah‘ı tanımaya en kabiliyetli varlık olup, bu haliyle Allah‘ın yer yüzünde halîfesi, ilahî isim ve sıfatların tecellîgâhı, ilahî emanetin taşıyıcısı, madde ve manâ alemlerinin tümünü potansiyel olarak bünyesinde barındıran câmî bir varlıktır. O, Cenâb-ı Hakk‘ın yaratılışta hedefine koyduğu ―gaye varlıktır. Ancak insan, yaratılış bakımından, biri hayvanî/maddî, diğeri de insanî/ruhî olmak üzere iki farklı boyutu birlikte içinde barındıran çift kutuplu bir varlık özelliği taşımaktadır. Bundan dolayı insanın, sahip olduğu ahlâkî meziyetler ve Allah‘a karşı takındığı tavra göre, ya hayvanî ya da insanî boyutunu geliştirmesi söz konusu olacaktır. Mevlânâ‘ya göre, hırs, haset, kin, hiddet ve şehvet gibi hayvanî vasıflarını geliştiren insanlar, her ne kadar insan görünümünde de olsa, hayvandan farksız, hatta daha da zararlı ve tehlikeli hale gelir. Buna karşılık hilim, adalet, merhamet, şefkat, cömertlik, muhabbet vb. insanî vasıflarını geliştirenler de, gerçek insanlık yolunda ilerleyerek, yüce mertebelere ulaşırlar. O halde insandan beklenen, hayvanî/olumsuz vasıflarından arınıp, insanî/olumlu vasıflarını geliştirmek suretiyle, kemâl yolunda ilerlemesi ve insana yakışan davranışlar sergileyerek, ―Allah‘ın halîfesi olma misyonu gereği, hem Hakk‘a boyun eğmesi, hem de dünyanın imarına ve insanların hizmetine kendini adamasıdır. O‘na göre, insan için kemâlin ölçüsü de, olumsuz vasıflardan arınarak, insana yakışan bu güzel vasıfların onda tecellî etmesi ve fiilî hayatında onları ortaya koymasıdır.