MAKAM ÇELEBİLERİ – 8) II. Muhammed Emir Ârif Çelebi

Betül SAYLAN*

MEVLEVÎLİK’TE ÇELEBİLİK MAKĀMI VE MAKAM ÇELEBİLERİ

8) II. Muhammed Emir Ârif Çelebi (d. 745 h./1344 m. – ö. 824 h./1424 m.)

Ulu Ârif Çelebi’nin oğlu Emir Âdil Çelebi’nin (ö. 770h./1368 m.) büyük oğlu olan II. Muhammed Ârif Çelebi, 745 h./1344 m. târihinde dünyâya gelmiştir. Dedesinin ismi ile tesmiye olunduğundan II. Muhammed Ârif Çelebi olarak anılmıştır.³¹⁹

770 h./1368 m. târihinde, o dönemde postnişîn olan, büyük amcası Emîr Âlim Çelebi’nin (ö. 798 h./1395 m.) kızı Şerefhân Hâtun ile evlenerek, Emîr Âlim Çelebi’nin dâmâdı olmuştur.³²⁰  Emîr   Âlim   Çelebi’nin   vefâtından   bir   süre   önce   kendisini   postnişînliğe   tâyin etmesi  hasebiyle,  Emîr  Âlim Çelebi’nin  798  h./1395 m.  târihinde vefat  etmesiyle  postnişîn olmuştur.³²¹

Postnişînliğinin ilk döneminde, Konya Karamanoğulları’nın hâkimiyetinde bulunuyorken; 799 h./1397 m. târihinde Yıldırım Bâyezid’in Konya’yı fethetmesiyle Konya geçici olarak Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.³²² Siyâseten karışık bir zamanda postnişîn olan II. Muhammed Ârif Çelebi, dervişânı bu gerginlikten uzak tutmak için sık sık seyâhatlerde bulunarak mevleviler arasında âsâyişi sağlamaya çalışmıştır.³²³ Hattâ bu seyâhatler esnâsında, Kestel civârında da bulunduğu rivâyet edilmekte ve burada bir semâ merâsimi icrâ edildiğinden bahsedilmektedir.³²⁴

II. Muhammed Ârif Çelebi’nin postnişînliği zamânında, Mevlânâ Türbesi büyük bir tâmirâttan geçmiştir. Bu tâmirat, Emîr Âlim Çelebi (ö. 798 h./1395 m.) zamânında başlamış, II. Muhammed Ârif Çelebi zamân-ı meşîhatinde tamamlanmıştır.³²⁵ Karaman Beyi Alâeddin Ali Bey’in güney sâhillerine düzenlediği bir sefer esnâsında rüyâsında Hz. Mevlânâ’dan fetih müjdesi alması üzerine, sefer dönüşü ganîmetlerle bu tâmiratı gerçekleştirdiği ve 783 h./1381 m. târihinde başlayan tâmirat 799 h./1397 m.   târihinde tamamlanabilmiş ve türbe âdetâ yeniden inşâ edilmiştir.³²⁶

II. Muhammed Ârif Çelebi, 26 sene postnişîn olarak vazîfe yapmış ve 79 yaşındayken, 824 h./1421 m. târihinde vefat etmiştir.³²⁷ II. Muhammed Ârif Çelebi’nin Şerefhân Hâtun ile olan evliliğinden V. Emîr Âdil Çelebi (ö.  860  h./1455)328 dünyâya gelmiştir.      Vefâtından önce, “Kim bizi isterse; O’nun mürîdi olsun” buyurarak, Emîr Âlim (Bahrülkemâl) Çelebi’nin (ö. 798 h./1395 m.) oğlu Emîr (Pîr) Âdil Çelebi’yi (ö. 865 h./1460 m.) postnişîn tâyin etmiştir. Bu vasiyetin ertesi günü de vefat etmiştir. Vefâtının ardından hem Pîr Âdil Çelebi, hem de Pîr Âdil Çelebi’nin oğlu Cemâleddin Çelebi vefâtına târih düşmüşlerdir. Pîr Âdil Çelebi’nin düştüğü târih:

Hazret-i Ârif-i sırr-ı melekût
Bezm-i imlâka edip şedd-i nitâk
Mâtemi boğdu bilin eflâkın
Firkatı tâkatımız eyledi tâk³²⁹

Cemâleddîn Çelebi’nin târihi de;

Ârif Çelebî da’vet-i âbâ ile âh
Nâke çekilip gitti bekā mülküne âh
Geldikde nizâm-ı sadefe yâni halel
Çekdi güherin fenâ silkine âh³³⁰

* MEVLÂNÂ ÂİLESİ VE MEVLEVÎLİK’TE ÇELEBİLİK MAKÂMI – SEFÎNE-İ NEFÎSE-İ MEVLEVİYÂN ÖRNEĞİ – Doktora Tezi

319 Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 219; Târîhçe-i Aktâb’da;

İdi bedr Ârif-i sânî velâdet
Yedi yüz ile kırk altıydı hicret
(Târîhçe-i Aktâb, s. 6)

320 Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 224

321 Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e.,c. I, s. 128; Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 231

322 Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e.,c. I, s. 130; Sümer, Fâruk, “Karamanoğulları”, DİA, c. 24

323 Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e.,c. I, s. 130; Önder, a.g.e., s. 182

324 Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e.,c. I, s. 130; Bursa Mevlevîhânesi, Sultan I. Ahmed’in (ö. 1026 h./1617 m.) saltanatı, I. Bostan Çelebi postnişînliği zamânında tesîs edilmiştir. İlk postnişîni de Ahmed Cünûnî Dede’dir. (ö.
1030 h./1620) Yâni, II. Muhammed Ârif Çelebi zamânında Bursa’da bir mevlevîhâne tesîsinden sözetmek mümkün değildir. Bununla birlikte, bâzı kaynaklar Dîvâne Mehmed Çelebi döneminde Bursa’da Mevlevîliğin, hattâ bir mevlevîhânenin mevcûdiyetinden bahsetmektedirler. (Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. III, s. 58; Küçük, Sezâi, a.g.e., s. 181-182)

325 Önder, a.g.e.,s. 182-183; Özönder, Hasan, “Mevlânâ Türbe ve Külliyesinin Tâmir ve İlâveler Kronolojisi”, SÜSAMSD, sy. 2, Konya, 1998, s. 17

326 Önder, a.g.e.,s. 182-183; Özönder, Hasan, “Mevlânâ Türbe ve Külliyesinin Tâmir ve İlâveler Kronolojisi”, SÜSAMSD, s. 17

327 Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e.,c. I, s. 131; Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 237; Târîhçe-i Aktâb’da vefat târihi için;

Cenâb-ı Âdil-i Ekber-zâdedir bu
Sekiz yüz yirmi dörtde gitdi yâ hû
(Târîhçe-i Aktâb, s. 7)

328 Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 227

329 Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 131

330 Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 131