Bu makale şunu açıklayacaktır:

Gözle görülen âlem gerçekte yoktur, yokluktur. Bakışlarla görülmeyen ve yok olan kudret ve mana âlemi ise vardır, mevcuttur. Nitekim demişlerdir:

RUBAİ:

İlmî ki tû râ girih goşâyed betaleb
Zân pîş ki ez tû can berâyed betaleb
Ân nist ki hast mînemâyed begozar
Ân hast ki nist mînemâyed betaleb

Meali: Canın tenden ayrılmadan evvel, ukde hâlledecek ilme talip ol! Bu var görünen yoğu bırak da yok görünen vara talip ol.

Hakikâtte mevcut, o yokluktur. Alâka ve aşkı ona göstermelidir ki bakidir. Tâ ki insan da onunla baki ola.

Bu makale şunu da ifade edecektir ki: Suret, kendi cinsi suretten kuvvet alır, artar. Mesela: Su, sudan, toprak, topraktan kuvvet alır ve miktarı fazlalaşır. Fakat gayba dair olan suretler böyle değildir. Çünkü onlar manadır, suret görünürlerse de hakikâtte suret değildir. Mesela:

Su yüzeyinde görünen titreşimler, türlü türlü nakışlar alır ve çeşitli şekiller oluşur. (Fakat su, bu nakış ve şekillerden ne artar, ne de kuvvet alır.) Çünkü bu nakışlar suyun aynıdır.

Gaybla ilgili suretler, algılanabilen suretlerin yanında yok olurlar. Mesela Azrail, ölüm zamanında can çekişenlerin gözüne layık oldukları duruma göre değişik şekil ve suretlerde görünür. Can çekişen kişi yastığı (yüzünü) başka tarafa çevirince o suret yok olur.

Şu hâlde anlaşılıyor ki: Azrail, suret görünürse de suret değildir. Suret olsaydı, mahvolmaz, belki kuvvet bulur ve artardı.

Bunun gibi, şeyh-i kâmil de her ne kadar suret görünse de onu suret görmemelidir. Çünkü müridin sureti şeyhin suretinden harap olur. Ondan iyi, kötü, küfür, iman pak olur, varlığı değişir, ölmeden evvel ölür. Şeyhin ilmi, aklı, marifet ve nazarıyla zinde olur.

Ama Azrail’in suretinin harap olmasıyla, şeyhin suretinin harap olması arasında fark vardır: Azrail şahsın ruhunu olduğu hâl ve şekliyle teslim alır; değişiklik ve değiştirme yapamaz. Fakat şeyh, müridin bakır varlığını iksirli bakışıyla altına çevirir.

(SAYFA 282) Ey akıllı, yokluğu var bil, tâ ki o bilgi seni ölümden satın alsın (kurtarsın).

₇₃₉₅

Varlık, yokluktan vücuda gelmedi mi? Öyleyse bu varlıktan sevgiyi kesmek lazımdır. Nazarın daima yokluğa yönelmiş olsun ki yeni yeni suretler müşahede edesin! Öyle suretler ki maddi suretlere benzemez, balıklar gibi gönül deryasında varlık gösterir. Yokluktan vücuda gelen suret, vücut suretini kökünden söker. O, her ne kadar göze suret görünürse de, suret değildir, manadır.

İyi bak!

₇₄₀₀

Öyle değil mi ki Azrail aleyhisselam kendini çeşitli biçimlerde gösteriyor, tâ ki bu suretlerle halkın bedenlerinden canlarını alsın. Fakat o, suret değildir. Suret olsaydı, diğer suretle fani olmazdı (silinemezdi). Her şeyin cinsi kendi cinsinden kemal bulur. Nimet, üzerine gelen diğer nimetle yok olur mu? Kesin olarak bilinmelidir ki buğday, buğdayla birleşince miktarı artar; ırmak, ırmakla birleşince ceyhun (büyük nehir) meydana gelir.

₇₄₀₅

Nakışlar, suretler onlardan kaybolur, evliyayı da böyle bil! Eğer sana cisim görünürlerse bu görüş eğridir, sen onların cümlesini mana bil! Çünkü onlardan cisim yok oluyor, yanında, ne fazla ne eksik, birşey kalmıyor. Küfür ve din kayıtlarından kurtuluyor, cimrilikten, hırstan, kinden temizleniyorsun. Her veliyi de (misal olarak aldığımız) Azrail gibi bil, onun suretini başka suretlere kıyas etme!

₇₄₁₀

O veliler Hakk’ın didarından suret arar, can, renk ve koku cihanından (maddi cihandan) kurtulurlar. Suret olmayanlar eğer sana suret görünürse, sana afet olmak içindir. Seni kılıçsız, topuzsuz öldürene, suretin tamamen yok oluncaya ve sen bu sebeple sureti verip mana alıncaya ve sen de varlıktan kıl kadar eser kalmayıncaya kadar sana afet olurlar. Kendinden fani olup bekaya kanat açabilesin ve bu irtifada yüzlerce beka bulabilesin diye.

₇₄₁₅

Ekmek olmak için değirmen taşının altında ezilip mahvolan (buğdaylıktan çıkan buğday) lazım. Ekmek olduktan sonra da midede erir fani olur. Böylelikle nebat olmaktan kurtularak canlı olur. Sen de tenden geçersen külliyen can olursun, candan da geçersen canan olursun! Böyle mamurluğu haraplıktan bil, böyle mutluluğu gam içinde gör (bil). Fakat o haraplık, bu haraplık (dünya haraplığı) gibi değildir, arada pek büyük fark vardır.

₇₄₂₀

O haraplık fenaları cehenneme, bu haraplık dostun yanına götürür. Bu haraplık ölüye hayat verir, bekasından dolayı da kendi gibi ebedi kılar. Kıymetsiz bakırı altın eder, adi taşı lâl ve cevhere dönüştürür. Seni fenalıktan kurtarır, Hak katında makbul ve istenen eder. Fakat o haraplık (dünya haraplığı) böyle değildir. Şahıs dünyada iyi ise iyi, kötü ise kötü. (SAYFA 283)

₇₄₂₅

Onu bulunduğu hâl üzere öldürür, layık olduğu makama çeker götürür. Onu tebdil edemez, müşkülünü ilim ile hâlledemez.

Fakat şeyh onu derhal diriltir, gam ve mihnetini tamamen izale eder. Bu haraplıkla onun arasında uzun mesafe var. Nâr ile nur gibi bunları birbirinden ayırt et! Şeyh-i kâmil Hakk’ın tercümanıdır. Lisanından sadır olan sözler tekmil Hak kelamıdır.

₇₄₃₀

Görünüş olarak insan gibidir. Eğer sen onun sırrına mahrem isen, damlasında derya görürsün. O su, canlı beden samanının altındadır (görünmez). Onun cismi kabuktur, özü dostun hüsnüdür. Onun gibi güneş yanında, iki cihan bir zerredir, o harmana nispetle akıl, bir saman çöpü gibidir. Akıl, aşk, marifet onun kapısında hizmetkârdırlar, kendi gıda, bunlar onun kabuklarıdır. Onun methine Yezdan’dan başkası muktedir değildir. Güneşin nurunu gölge nasıl tavsif edebilir?

₇₄₃₅

Güneş, Hakk’ın nurunu, gölge de cihanı temsil ediyor. Gölgeden güneş görülebilir mi? Can, her an ona der ki: Akl-ı kül senin güneşinin yanında Süha gibi sönük kalır. Senin hüsnünü neye benzetebilirim ki iki âlemde de benzerin yoktur. Hüsnünün yanında övgüler hiç gibi kalır. Çünkü temiz şahsiyetin, her şeyin üstündedir. Ey gizli güzel, ey zulmetlerin nuru; kuşluk güneşinin nuru senden cila alır.

₇₄₄₀

Zatını idrakte arşıâlâ ve ruhu’l-emin hayrette kaldılar. Zanların, kesin bilgilerin yaratıcısı sensin. Seni anlamaya akıl için yol yoktur, saf ve berrak suların kaynağı ağzınızdadır. Seni kâinatın yaratıcısından başkası göremez, halka cömertlik ve ihsan senin vücudundan sirayet eder. Sen, nurun nuru ve armağanların sırrısın. Bize, doğru yolu sen gösterirsin. Toprağınızın tozundan körler görür oldu, lütuf kaynağınızdan susuzlar, su içer oldu.

₇₄₄₅

Sana ikametgâh olan kâlp ne hoştur, senden uzak olan kâlplerin gündüzü de gece gibi karanlıktır. Sen, vasıf bakımından Allah’ın ruhu, güzellik yönünden zatının nurusun. Seni bir an gören maksuduna erer, yakınlığı daha da yakınlığa dönüşür. Bu sözü dinleyecek kulak yok ki söyleyeyim. Bir akıllı yok ki. Gönlün kulağı akıldır, manevi bilgilerdir. Bu mesneviden haz alanlar öyle kulaklardır.

₇₄₅₀

Baş kulağı umumidir, hayvanda bile vardır. Sır kulağı sadece saliklerindir. Sır kulağına, ser kulağı perdedir. Bunu bırak da onu elde etmeye bak! Ten noksanlaştıkça canın nuru artar. Canın nuru arttıkça tenden uzaklaşır. Ten kuyusunda can suyu tattığı vakit kuyu dolar, harice akmaya başlar. Nihayet o tertemiz su arta arta ırmak olur, bağlar arasında cereyan eder.

₇₄₅₅

Sen, bu ten mahpusunda ayağı bağlı kalmışsın. Onun için melek gibi semada uçamıyorsun. Canın mekânı yoktur. Onun gibi mekânsız ol, o meydana mertler gibi git!

(SAYFA 284) Çünkü dünya donma dünyasıdır. İyi bil ki orada kalmak, ölümündür. Aşk ile neşe ve niyaz hararetiyle bu buzlanmayı eritmeye gayret et.

₇₄₆₀

Tâ ki o buz erisin, bu toprak varlıktan ayrılarak can deryasına doğru aksın. Tâ ki can parçası bütününe bağlansın, o gülzardan dikensiz güller toplasın. O katre tekrar deryaya karışarak evvelki hâline geri dönsün. Deryanın suyu, şüphe yok ki deryadandır. Nihayet derya tarafına koşacaktır. “innâ lillâhi ve innâ ileyhi râciûn”¹un manası budur. Bunu benden duy!

₇₄₆₅

Kulağın akla dönüşmedikçe o sesi baş kulağıyla dinlersin. Öyle bir kulağa merdan-ı Hüda’nın inayetiyle malik olursun! Belki onlardan bunun yüz misline erişirsin. O kulağı (akıl kulağını) merd-i Hak lütfede de aradan perde kalka!

₇₄₇₀

Biz hep canız, her ne kadar tende isek de ten atkısını can çözgüsü üzerine dokumuşuz. Bu Mesnevi onun aşkıyla söylendi ki gaye, onun manevi sırrından bir hisse almaktır. Dünya ve ebediyetin padişahı bizzat odur. Fazl ve kerem ve karşılıksız ihsan onundur. Fakr ve takva onun açıklamasıyla dirildi. Can kameri onun güneşinden nur aldı. Hakk’ın sanatı onun zatından ortaya çıktı, hiçbir göz, öyle bir yüz görmedi.

₇₄₇₅

Güzel huylarıyla kulaklar doldu, göz önünden perdeler kalktı. Can ve dil onun nuruyla nurlandı. Bütün cisimler daima o neşeyle dans ederler. Dünya da Hakk’ın şahsının göründüğü yer olmuştur. Bütün gizli şeyler onun nuruyla gün gibi ayan olmuştur. Mesnevi ki Hak yolunun sırları ondadır, tepeden tırnağa içtir (özdür), hiç kabuğu yoktur. Bu öğütler, gönüllerdeki ukdeleri hâlletsin diye dostlar için söylendi.

₇₄₈₀

Ruhlara cila olsun, cisimlere nur bahşeylesin, onun iksiriyle vücut dönüşsün. Katre, o cömertlik deryasında inci olsun. Kendi isteğinden cana sakilik etsin de, fani olan can o ihsan yüzünden baki olsun.²

Mevlanadur evliya kutbı bilün

Ne, kim ol buyurdısa, anı kılun

Tenriden rahmetdür anun sözleri,

Körler okırsa, açıla gözleri.

₇₄₈₅

Kankı kişi, kim bu sözden yol vara,

Tenri anun müzdini bana vere.

Yok idi malum, tavarum, kim verem

Dostlığın mal ile bellü gösterem.

Malı, kim Tenri bana verdi, budur,

Kim bu malı isteye, ol usludur.

Uslu kişinün malı sözler olur,

Malını verür, bu sözleri alur.

Mal toprakdur, bu sözler can durur,

Uslular andan kaçar, bunda durur.

₇₄₁₂₀

Söz kalur baki tavar fani olur,

Diriyi dut, koğıl anı, kim ölür.

Tanrıyı dut, kim kalasın sen ebed,

Gün ü geçe Tenriden iste medet.

Yalvarup, zari kılup degil ana:

Rahmet etgil gendi lütfundan bana.

Gözümi aç, kim seni bellü görem,

Tamla gibi denize girem, duram.

Nete kim tamla denize karılur,

İki kalmaz, tamla, deniz bir olur.

₇₄₉₅

Ben dakı tamla gibi deniz olam,

Ölmeyem, deniz gibi diri kalam.

Uslular hayran kalur bu sözlere,

Kim: halayık halıkı nete göre?

Ben bulara ayduram, kim: ol yüzi.

Kimse görmez, gerü görür gendüzi;

Tenri gendü nurın ana verür

Ol nur ile tenriyi bellü görür.

Nur eger ola gözinde, nur göre

Güneşin nuru ana gele, dura.

₇₅₀₀

Nur birdür. İki görme sen anı.

Can olursa kişide, göre canı.

Her nese, kim sinde andan yok durur,

Ol nese gerçi cihanda çok durur.

Us gerek, kim usları göre bile.

Delünün, ki ussı yok nete göre?

Bil bunı, kim usun anı bilmeye,

Eyle kim cansuz kişi can görmeye.

Harf içinde bu kadar mani sığar,

Bu söz ile uslu yukaru ağar.

₇₅₀₅

Fehm eder, kim Tenri gördi Tenriyi,

Tenri nurıdur, ki sordı Tenriyi

Mevlana gibi cihanda olmadı,

Ançılayın kimse haktan gelmedi.

Ol güneşdür evliyalar yulduzı,

Dükeline ol degürür uruzı.

Tenriden her bir kişi bahşiş bulur

Haslarun bahşişi ayruksı olur.

Bahşişi, kim verdi Hak Mevlanaya

Anı ne yoksulla verdi ne baya.

₇₅₁₀

Siz anı binüm gözümle görünüz,

Anun esrarını binden sorunuz.

Ben deyem sözler ki kimse demedi,

Ben virem ni’met ki kimse yemedi.

Ben verem hil’at ki kişi geymedi,

Kimse binüm bahşişimi saymadı.

Sordılar binden halayık bu sırrı:

Ölüyü İsi nete kıldı diri?

Mustafa gökte nete yardı ayı,

Neçe ayırdı yavuzlardan geyi?

₇₅₁₅

Musi elinden nete oldı ‘asa

Düşmeninün gürligine ejderha?

Nete oldı gark Firavn-ı la’in,

Eyle kim işitdün ol itün çavın?

Kan olurdı arı su kâfirlere,

Canların olur idi andan kara.

Tenriden her gün bunun gbi bela

Dürlü dürlü gelür idi anlara.

Od Halil içün nete oldı gülef?

Oda düşicek odı buldı gülef.

₇₅₂₀

Bir üyezle Nemruda kahr eyledi

Ana dünya nimetin zehr eyledi.

Kayır un olur idi İbrahime,

Mucize bunun gibi bin daima!

Salih içün doğdı tağdan bir deve,

Ümmeti iltürdi süd andan eve.

Hüd içün yel kırdı ol münkirleri,

Tağa, taşa urdı ol kâfirleri.

Anları, kim Hüd dilerdi, kırmadı,

Anların arasına yel girmedi.

₇₅₂₅

Nuh için tufan kamu kâfirleri

Boğdı, sudan komadı kimse diri.

Kaynadı sular, cihan oldı deniz,

Ne ata kodu su, ne oğul, ne kız.

Su tendürdan kaynadı bınar gibi,

Buyruğın dutdı Nuh’un kullar gibi.

Gendüziçün bir gemi Nuh eyledi.

Ümmetini sudan anda bekledi.

Nuh Âdem gibi ikinçi atamız,

Âdem anı bilürüz biz kamumuz.

₇₅₃₀

Bu öğütdür: Hak hasına sığınun,

Gemidür anun ögüdi, tiz binün.

Bin bunun gibi keramet haslara

Verdi Tenri, girü anı ol bile.

Tenri etdi ne, kim anlardan gelür,

Tenriden bilen, kim anlardan kalur.

Sen veliden ayru görme Tenriyi,

Andan iste, halka sorma Tenriyi.

₇₅₃₅

Binden işit, Tenri hasın iste, bul,

Etegin dut, candan olgıl ana kul.

Tenri hası Hak sırrıdur dünyada,

Sır dilersen, anı dutğıl e dede!

Ben nete aydam eren sırrın size,

Ol kulak kanı, ki bu sırlar sıga.

Sır dile sığmaz, kulaklar ne olur,

Bu ikiden kim çıkarsa, ol bulur.

Ol neseyi, kim kimsene bulmadı,

Ol, kim anı buldı, canı ölmedi.

₇₅₄₀

Ussunı koğıl, delü ol bu yola,

Bu yola bir can veren yüz can ala.

Tenridendür can, gerü vergil ana,

Kim ivaz vere öküş canlar sana.

Ol yere ek canı, kim bir yüz ola,

Ekmeyen anda hali yavuz ola.

Uykuda gör canunı, kanda gider,

Sinsüz anda can neçe işler eder.

Sen yatıcak gevdeden canun uçar

Kuş gbi, kanda dilerse, yer, içer.

₇₅₄₅

Gendüziden yüz süret, bir can olur,

Şehr olur, bazar olur, dükkân olur.

Gendüden hem yer olur, hem gök olur.

Can oyanukdur, eger gevde yatur.

Böyle bilgil, sen öliçek canunı,

Can verürken gey sakın imanunı

Kim bile, ilte anı can Tenriye,

Uçmak içre hurilerle yorıya.

Bahtlu ol can ki canı ışkdur,

Kulluğı bu yolda safi sıdkdur.

₇₅₅₀

Işksuz canı ölü bilmek gerek,

Ol, ki aşıkdur, anı bulmak gerek.

Kim canını ışk ile diri ede,

Hem nurından bu karanulık gide.

Gendüzi gibi sini has eyleye,

Rahmetinden yazukun bağışlaya.

Bu cihanda ol eri gey istegil,

Anı dutgıl, ayrukın elden kogıl.

Anı dutanlar cihan issi olur,

Bil ki anlardan cihan diri kalur.

₇₅₅₅

Bu cihan gevde gibi, anlar canı,

Gevdeye bakma, içi gör, can kanı?

Gevde görinür, canı göz görmedi,

Can neteligini uslu sormadı.

Can görinmez, kim yüzin gözler göre,

Gevde degül, kim gele karşu dura.

İlm ile gör yüzin, ko bu gözi,

Eyle kim ussun görür her bir sözi.

Her nesenün gözleri ayruksıdur,

Sinde yüz göz var, dükelini görür.

₇₅₆₀

Sözlerün gözi bayık kulak olur,

Gey sözi, yavuz sözi kulak bilür.

Tatmagun gözi ağuzdur gevdede,

Datluyı acıdan ol gey fark ede.

Her nesneye anun göziyle bak,

Kim göre sen, düşmeyesen sen ırak.

Can yüzine can ile bakmak gerek,

Can dilersen, gevdeden cıkmak gerek.

Nur dilersen, var nür olgıl nür içün,

Hür dilersen, var hür olgıl hür içün.

₇₅₆₅

At ile bilgil, deve cüft olmadı,

Eyle kim yavuz eden gey bulmadı.

Her nese layık gerek, kim cüft ola,

Kanı ol uslu, kim bu sözden tola.

Her kim ister Tenriyi, ol usludur,

Halk arasında güneşden bellüdür.

Görklü yüzi kimseye hiç benzemez,

Tenri katında bini bire samaz.

Tenriyi gören kişi gözler açar,

Karanu canlar üzerne nur saçar.

₇₅₇₀

Ay bigi âlemde aydınlık verür,

Yüzi nurından karanulık varur.

Diri eyler ölüyi İsi bigi

Yol açar denizde ol Musi bigi.

Bin bunun gibi eder bir demde ol,

Degme bir yoksula verür malı bol.

Ne ki peygamberlerün var, ol bilür,

Kim anı dutdı, kamusını bulur.

Nurı birdür mumlarun, ger yüz ise,

İki göre her, kim ol ussuz ise.

₇₅₇₅

Susadunsa, bardaka bakma, su iç,

Sureta nefsinün bakır başını biç.

Gevdeden geç, katı dut bunda canı,

Kim bula sen canun içinde anı.

Canun içindedür ol, gey istegil,

Anı dutgıl berk, ayruğın kogıl,

Kim göre sen canun içre Tenriyi,

Göstere sen kamusına Tenriyi.

Türkçe bilseydüm, ben aydaydum size

Sırları, kim Tenriden degdi bize.

₇₅₈₀

Bildireydüm söz ile bildügümi,

Bulduraydum ben size bulduğumı.

Dilerem kim göreler kamu anı,

Cümle yoksullar ola binden gani.

Bildürem dükeline bildügümi,

Bulalar ulu, giçi bulduğumı.

Yalvarurvan Tenriye ben dün u gün,

Kim: “Dükelin yarlıga binüm içün.”

Ata gibi dükelini severem,

Kamuya Tenriden eylik dilerem.

₇₅₈₅

Siz dakı bini sevün, eyle ki ben

Sizi severem, nete kim canı ten.

Ben sizünçün gey dilervem, siz bana

Gey dilemez siz, kaçar siz dört yana.

Gözünüzi Tenri açarsa, bini

Göre siz, eyle ki görür siz güni.

Bini katı duta sız bu dünyada,

Ol ki binden ayrıla, kanda gide.

Yol budur, ol can ki bu yoldan çıka,

Degmeze gâvur gibi ol can Haka.

₇₅₁₂₀

Tenriyi peygamberinden istegil,

Zinhar anı Hakdan ayru sanmagıl.

Ol, ki buldı Tenriyi, gey dut anı,

Anı bulıçak, deme: “Tenri kanı?”

Tenri andan ayrı degül, aç gözün!

Ol verür sana hemiye uruzun.

Kim ki biri iki görür, şaşıdur,

Sözini işitmegil, kulmaşidür.

E karındaş bu sözi eyle ki var,

Ol bile, kim Tenriyi candan sever.

₇₅₉₅

Gök u yer anun katında bir ola,

Tenriden içi, taşı bir sır ola.

Yüz olursa harfler, bir söz olur,

Sözler ile akıbet bir göz olur.

Ne ki varsa, ölür, ol bir can kalur,

Ol cihanda kul ile sultan kalur.

Kul u sultan bir durur, iki degül!

Ol sera içre bir olur beg u kul.

Tenri nurından toludur canları,

İki görme, gözlü isen, anları.

₇₆₀₀

Suret içre anlar iki görinür,

Ma’niye bak, kim göre sen bir durur.

Evlere bakan nurı iki görür,

Eve bakma, nura bak, kim bir durur.

Uslu evle: içre nurı bir bile,

Kanda, kim göre Haki anda kala.

Dutmadı söziyle, kim gerü kaya

Birkişüpdür, eyle kim tagda kaya.

Halk ana derlerse, bu yol Hak degül,

Bu yolı ko, Hak yolın gey iste, bul.

₇₆₀₅

Kulakına koymaya bu sözleri,

Hak nurın çün bellü gördi gözleri.

Sözlerin göz, sözlerin söz sanmagıl,

Dükelli yanlış durur, inanmagıl.

Söz anundur, kim açukdur gözleri,

Ol ne derse, Tenridendür sözleri.

Ol kişi, kim eyle oldı, azdur,

Ne, kim ol ayda, kamusı razdur.

Tenri razın andan işit e eçi,

Gey uludur, görmegil anı kiçi.

₇₆₁₀

Tenri dedi: “Sayru oldum” Musiye,

“Gendü dostın kişi böyle isteye?

Ulu, giçi geldi bini görmege,

Netedür, kim gelmedün sen sormaga?”

Musi dedi: “Hâşâ sinden sayrulık!

Sen halık sen, sana kandan sayrulık?”

Yine dedi: “Sayrul oldum, gelmedün,

Dedügüm sözi hisaba almadun.”

Musi dedi: “Bu sırı anlamazam,

Maksudun nedür bu sözden, bilmezem.”

₇₆₁₅

Tenri dedi: “Sayru oldı bir velim.

Dünya içre sayrulık darkı dilim.

Bir gün anı nişe varup görmedün?

“Nete sen?” deyüp halinden sormadun?

Ben anun sayrulıgından sayruvam,

Sanma, kim ben ol veliden ayruvam,

Kim anı göre, bini görmüşdür ol,

Kim anı sora, bini sormuşdur ol.

Bini anda, anı binde görünüz,

Bini andan, anı binden sorunuz.

₇₆₂₀

Gevdedir ol, ben canı, bilün bunı,

Gök bigidür gögsü anun, ben güni.

İkimüz birüz, iki görmen bizi,

Tutun anı, yarlıgaya ol sizi.

Kim anı binden seçerse, ol bayık

Düşmenümdür, evini başına yık.

Ben anun içün yaratdum âlemi,

Ol velim içün getürdüm Âdemi,

Kim doğa andan sagışsuz kişiler,

Cüft olalar erkek ile dişiler.

₇₆₂₅

Hem bulardan dogalar has kullarum,

Kim bular kanatlarumdur, kollarum.

Bini ol haslar bile, kim ben nevem.

Anları sevenleri ben gey sevem.

Has erüm binüm sırumdur, bilünüz,

Ne, kim ol aydursa, anı kılunuz,

Kim sevem kamunuzı anun içün,

Kamunuz açun gözi anun içün.

Ana bakun, bakmanuz ayruk yüze,

Kim nurından nur gire gözünüze.

₇₆₃₀

Rahmetüm oldur cihanda, gey bilün,

Etegin dutun, bini andan bulun,

Kim sizi uçmaka ol has givüre,

Nefsünüz, kim yol urur, boynum ura.

Kamunuzı ol tamudan geçüre,

Uçmak içre şerbetinden içüre.

Hurilerle anda içe siz süçi,

Göreye siz kimseden anda küçi.

Ol süçüden, kim tahur oldı adı,

Tenri Kur’anda adın eyle dedi.

₇₆₃₅

Uçmak içre adl olur, güç yok durur,

Ne kim anda siz diler siz, çok durur.

Yemek, içmek anda daimdür, bilün,

Cehd edün, kim uçmakı bunda bulun.

Ger vere siz bu cihanı, uçmakı

Ala siz bunda, göre siz hem Hakı.

Gördiler bunda erenler ne ki var,

Nakdi bu gün, yarına bakmadılar.

Sen dakı uçmakı bunda istegil,

Uçmak içün dünyayı elden kogıl.

₇₆₄₀

Bunda buldılar erenler, bil bunı,

Dün içinde gördiler bellü güni.

Karada gördiler Hak nurını,

Din içinde buldılar hem hurini.

Küfr içinde din u iman buldılar,

Gendüleren öldiler, Hak oldılar.

Tamla bigi ol denize girdiler,

Gendülerini denize verdiler.

Tamla deme anla, deniz degil,

Anları dutgıl, kalanını kogıl. SAYFA 289

₇₆₄₅

Katreleri o deryaya düşünce bendelikleri gitti. Her biri bir sultan oldu. (SAYFA 2120) Parçaları bütün deryasına karışınca her biri birer mürşit oldu. Yerde gökte Hakk’ın vekilidirler. Hakk’ın vekilleri Hak’tan ayrı değillerdir. Kesin bilgiyle bil ki onların fiilleri Hakk’ın filleridir. Kör değilsen, gözünü aç da gör! Mansur’un hali böyle olduğu için “Ene’l Hak” dedi, bu uğurda seve seve canını, başını verdi.

₇₆₅₀

“Leyse fi cübbeti sivallah”³ diyen Bayezit’in payesi bu yüzden arttı. Evliya’nın sözleri böyle olur. Çünkü onların lisanından cereyan eden sözler ledün ilmidir. Yönsüzlük yönünden kaynayıp gelen ebedi hayat suyu, her tarafa onların testisinden akar. Tâ ki su kuşlarını (hakikât teşnelerini) derya tarafına çeksin de bu kara toprakta kalmasınlar. Cinsini, kendi cinsi tarafına davet etsin, iyi kim, kötü kim belli olsun.

₇₆₅₅

Onun nuruyla sahte ve gerçek para seçilsin; biri ulu, diğeri alçak olsun. Onun yüzünden kimi mutlu, cennete; kimi de üzgün, cehenneme gitsin. Ey oğul! Evliya, Hakk’ın beşer suretinde gelmiş esrarıdır. Sakın onların nakşına bakıp da yanılma! Çünkü onda âlemler gizlidir. Âlem nedir ki? Onlarda, âlemi yaratan gizlidir. Gözünü aç da bak!

₇₆₆₀

Her ne kadar ayrı ayrı vücutlarda bulunuyorlarsa da hepsi bir candır. Nakışları (suretleri) çoktur. Fakat hepsinin nuru birdir. Bu durum itiraz götürmez. Canları Hak deryasında görünmeden herkese inci saçarlar, feyz neşrederler. Bu velayet onlara Hakk’ın lütfudur. Onlar aracısız Hak’tan ders alır. Mademki sende o rütbe ve o haller yoktur, o gibi büyük işlerden uzaksın,

₇₆₆₅

onlar gibi yol alacak ayaklara sahip değilsin, öyle güllerden koku sezecek yüzün yoktur, şu hâlde senin yapacağın iş Hakk’ı anmakla meşgul olmak, nimetlerini tefekkür etmektir. Zikreden, zikredilenden nur iktibas eder. Zikrinden ona yeni yeni nur erişir. Zakirin nuru gittikçe artar. O derecede zikreden isteğim oldu zanneder. Yârin yüzünü gördüm diyerek sevinir, fakat bu gördüğü ancak zikrin nurudur.

₇₆₇₀

Kur’an-ı Kerim’de “yekâdu zeytuhâ yudîu”⁴ buyurulması gönül nuru hakkında değil midir? Müminin kalbinin nuru kendisinden kaynaklanır. Ateş, fitil ve yağ gibi şeylere muhtaç değildir. O vasıf gönlün vasfı değil, gönüldeki nurun vasfıdır. Çünkü nursuz gönül su ve topraktan ibarettir. Bil ki kalpteki o nur, zikrin nurudur. Müminsen zikre devam et. İçindeki Hak nuru zikirden gelir. Zikre devam et ki nurun artsın.

₇₆₇₅

Talep noktasında canıgönülden zikreden ol! Tâ ki sen de zikredenler gibi Hüda’nın vaslına erişesin. Çünkü zikreden zikredilenden her nefeste (her adını andıkça) bir zevk alarak faydalanır. Her şeyin zikri kalpte bir iz bırakır: İyilerin zikrinden iyilik, kötülerin zikrinden kötülük meydana gelir.

(SAYFA 291) Şehveti anmak (tezekkür) şehvet verir, rahmeti anmak rahmet devletini çağırır. Vahşeti anmak vahşet getirir. Mutlu da olsan o yüzden üzüntüye düşersin.

₇₆₈₀

Zihnin hayır ile meşgul olsun ki hayra kavuşasın, şerri düşünme ki ziyanı dokunmasın. Mademki her şeyin zikri yürekte bir tesir meydana getiriyor, daima Hakk’ı zikreyle! Gafil bulunma! Cenabı Hak Kur’an-ı Kerim’de “Ezkurullah”⁵buyurdu ve bize gidilecek doğru yolu gösterdi. Çünkü huzuruna varan yol zikir yoludur. Beladan kaçan canlara sığınılacak yer, Hüda’yı zikretmektir. Dünyayı zikir (tefekkür) seni Hak’tan uzaklaştırır, seni çirkin, uğursuz, kör ve gururlu eder.

₇₆₈₅

Git, öyleyse zikri tercih et! Din yolunda yürekten çalış. Gece gündüz ölümü yâd et, inle! Sıdk ve ihlâs ile Hüda-yı Kerim’e de ki: “Ey kerem, merhamet ve hilm sahibi Rabbim! Ey günahları sebepsiz affeden Yezdan’ım! Beni bu ukbadan kolayca geçir ki imanımı bu dünyadan selametle götürebileyim.” Ölümü zikretmek seni ölümden kurtarır. Yemek içmek gibi şeyleri düşünmek de bunlar hakkındaki hırsını artırır.

₇₆₁₂₀

Hazreti Ömer bir şahsa bir elbise verdi. Vakit vakit kendisine ölümü hatırlatsın diye. Bu zat cemaat içindeyken bile sabah, akşam “Ölüm var ya Ömer!” diye seslenmeyi iş edinmişti. Ölümü hatırlamak, seni günahlardan temizler, dünya sevgisini hatırından çıkarır. Bilirsin ki âlem, su kanalı içinde akan su gibi geçip gidiyor. Bu akan su, kanaldan doğmuyor (çıkmıyor), ırmaktan geliyor, kanalda emanettir.

₇₆₉₅

Öyleyse emanete gönül verme! Gönlün mutlak adaletlinin lütfuna bağlansın. İğreti olmayan şeye talip ol! Git, emanet olanı istemekten utan! Fenadan kaç, bekaya sarıl, o kavuşulacak yüzde sen de beka bulasın. Bil ki Hak’tan başka her şey yaratılmıştır. Her ne kadar birkaç gün yaşarlarsa da. Bizim hayatımız onun nurunun aksidir. O nur, özdür. Bütün mevcudat kabuktur.

₇₇₀₀

Hüda’dan başka hiçbir şey kalmaz. Gerek şah gerek kul, gerek büyük, gerek küçük, bundan dolayı bekaya talip isen Hüda’yı tut ki durmaksızın ilerleyesin. Hüda, canın olunca dinç olursun o seni daima tehlikelerden korur. Kuran’ı baştanbaşa dikkatle okudum, fikrimle nadir inciler deldim. Ben bunu her ayetin özü olarak gördüm. Ey merd-i din, benden başkasına bakma!

₇₇₀₅

Her ne istersen benden iste ki onu sana amaçsız olarak vereyim. Her nefeste benden alacağın bağış, sana hiçbir kimseden hâsıl olmaz. Bana bağlan, sımsıkı sarıl, daima benden tarafa yürü. Kıldığın namazlar, tuttuğun oruçlar, verdiğin zekâtlar Hakk’a bağlılıktır. Bütün hayır ve taatler Hakk’a ulaşmana, kötülük ve isyan da Hak’tan kopuşuna sebeptir.

(SAYFA 292) Bu türlü bağlılıktan zevk aldığın zaman birleştiren olur, ayrılıklardan kurtulursun! Maşukunun yanında oturduğun zaman nasıl zevk duyarsın? Başını dizinin üzerine koyduğun vakit, elbette ki bu zevkin daha ziyade olur. Kuran-ı Mübin’i başından sonuna kadar oku! İyi bil ki ondan kastedilen budur. Ey benden koparak uzaklaşan, gel bana tez bağlan.

₇₇₁₅

Çünkü canlı bir vücuttan kesilip ayrılan bir organ, bir müddet hareket ederse de ölüdür. Bir müddet hareketten sonra sükûnet bulur. Çünkü bu hareketten ona bir fayda yok. Bir uzuv bedenden ayrıldı mı, artık onu yok bil! Ağaçtan koparılan yeşil dal da böyledir: Bir müddet meyve ve yaprağı solmaz. Sonra ne yaprak kalır, ne yeşillik. Akıllı, onun bu hâle geleceğini önceden anlar.

₇₇₂₀

Tıpkı bunun gibi Hakk’a bağı olmayan, canlı gibi hareket etse de ölüdür. Aklı ve salim fikri olan, onun hareketini cansızların durgunluğundan farklı görmez. Çünkü diriden ayrılan her şey, canlı görünürse de leştir. Bütününden ayrılan parçanın varlığı yok demektir. Her kimin de Hakk’a bağı yoksa sen ona ölü de! Rengi, kokusu olsa bile.

₇₇₂₅

Çünkü onun kokusu kalmayacaktır, herkes sükûn bulacaktır. Bunda şüphe yok. Çünkü hayat kaynağından yardım alamıyor, derhâl ölecek ve buz gibi donacaktır.

1. Bakara suresi 2/156 Onlar; başlarına bir musibet gelince, “Biz şüphesiz (her şeyimizle) Allah’a aidiz ve şüphesiz O’na döneceğiz” derler.
2. 7483’ten 7644’e kadar olan 162 beyit Türkçedir. Bu bölüm doğrudan Latin alfabesine aktarılmıştır.
3. Cübbemin içinde Allah’tan başkası yoktur.
4. Nur suresi 24/35 Allah, göklerin ve yerin nurudur. O’nun nurunun temsili şudur: Duvarda bir hücre; içinde bir kandil, kandil de bir cam fânûs içinde. Fânûs sanki inci gibi parlayan bir yıldız. Mübarek bir ağaçtan, ne doğuya, ne de batıya ait olan zeytin ağacından tutuşturulur. Bu ağacın yağı, ateş dokunmasa bile neredeyse aydınlatacak (kadar berrak)tır. Nur üstüne nur. Allah, dilediği kimseyi nuruna iletir. Allah, insanlar için misaller verir. Allah, her şeyi hakkıyla bilendir.
5. Ahzap suresi 33/41 Ey iman edenler! Allah’ı çokça zikredin.