8) Güneş Hân-ı Kübrâ

Betül SAYLAN*

SEFÎNE-İ NEFÎSE-İ MEVLEVİYÂN’DA BAHS OLUNAN DİĞER ÇELEBİLER

8) Güneş Hân-ı Kübrâ

Küçük Muhammed Çelebi’nin dört kızından⁹¹⁶ en büyüğü olan Güneş Hanım’ın doğum târihi hakkında bir bilgiye rastlayamadık. Ancak, 1000 h./1591 m. senesinde vefateden Dervîş   Yakînî’nin (ö.1000    h./1591    m.)⁹¹⁷ kendisinin   hizmetinde   olduğu   ve   kendisine   yazdığı medhiyeden yola çıkarsak, bu dönemlerde yaşadığını söylememiz mümkündür.

Güneş Hanım, kaynaklarda III. Muhammed Ârif Çelebi’nin kızı olan Güneş Hanım’la karıştırılmaması için “ Güneş Hân-ı Kübrâ/Güneş Hân-ı Kebîre ” ⁹¹⁸ olarak anılmıştır.

Güneş Hanım, 14 yaşında genç bir kız iken, Çelebi Bedreddin ismindeki bir genç kendisiyle evlenmek istemiş ve Güneş Hanım’a duyduğu muhabbeti beyân etmek ve muhabbetinin şiddetinden sararıp solduğunu tasvîr etmek için حَتَّى عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ (Yâsîn, 36/39) [Nihâyet, hurma salkımının eski, kurumuş, eğri dalı gibi bir hâle dönmüş olur] لََ الشَّمْسُ یَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ (Yâsîn, 36/40) [Ne güneş için lâyık olur ki, o aya yetişmiş olsun] âyetlerinden ilhâmla;

Güneş kim şâh-ı şark u garb u pür-nûr-ı velâyetdir
Ana âyîne-dârı Bedr dervîşe kerâmetdir

beyitlerini kaleme alarak göndermiştir. Güneş Hanım, bu iltifâta ve teklîfe cevâben;

Güneş kim zerre vü ser-germ-i mihr-i şems-i vahdetdir
Anın âyîne-dârı Bedr olmak cây-ı hayretdir

beytini inşâd etmiş ve kendisinin “vahdet güneşi”nin muhabbeti ile içi yanmışken, “ay”ın ona aydınlık vermesinin “hayret edilecek bir durum” olduğunu, yâni bu evliliğin imkânsız olduğunu zarif bir dille ifâde etmiştir.⁹¹⁹ Küçük denebilecek bir yaşta kaleme almış olduğu bu beyitten yola çıkarak Güneş Hanım’ın Farsça ve Arapça’ya hâkim olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca kaynaklarda, “ulûm-ı zâhire ve bâtıne”ye vâkıf ve güzel ahlâk ve kerâmet sâhibi, “Mevlevîler arasında ismiyle müsemmâ bir Güneş” olduğundan bahsedilerek övülmekte, iyi bir tahsil gördüğü belirtilmektedir.⁹²⁰

Güneş Hanım’ın, Karahisar Mevlevîhânesi’nde şeyhlik görevinde bulunup bulunmadığını bilemiyoruz. Ancak, babası Küçük Muhammed Çelebi’den sonra III. Muhammed Ârif Çelebi’nin posta geçtiğini biliyoruz ve Güneş Hanım’ın vefâtından önce “Bundan sonra Ârifin nöbetidir” buyurmuş olması, vakfın mütevellîsi olarak vazîfeli olduğunu ve vefâtının akabinde buradaki vazîfesini III. Muhammed Ârif Çelebi’ye devrettiği görüşünü kuvvetlendirmektedir.⁹²¹ Ayrıca Güneş Hanım’ın mukābele idâre ettiği ve mevlevîhânenin dışarıdaki işleri için çarşıya gidip, alış-veriş yaptığına ve erkek şeyhler kadar îtibar gördüğüne dâir rivâyetler de vardır. ⁹²² Ancak biz şeyhlik görevinden ziyâde vakıf mütevellîliğinde bulunduğu kanâatini taşımaktayız. Güneş Hanım’ın mukābele idâresini destekler mâhiyette ifâdeler içeren Derviş Yakînî’ye âid olan medhiyeye burada yer vermek isabetli olacaktır:

Zihî sa’du’s-suûd-ı tâli’ ü baht-ı Güneş Hân’ı
Ki etdi pertev-i lutfiyle ihvân-ı senâ-hânı

Zihî şem’-i şebistân-ı velâyet kim kerâmetle
Pür etdi dâiren-mâdâr bezm-i heft eyvânı

Zihî nahl-i tecellî kim zuhûr-ı şu’le-i sırrı
Sarây-ı vahdet etdi hân-kāh-ı çâr erkânı

Civân-merdân-ı eslâfın n’ola tayy olsa tûmârı
Ki âlem-gîr-i da’vetdir salâ-yı ni’met-i hânı

Odur kāim makam-ı Şems-i Tebrizî mürüvvet kim
Nisâr-ı fark-ı hullân eyledi ibrîz-i ihsânı

Aceb mi etse şem’-i cem’ine pervâne hurşîdi
Felek gerd-i ser-i bezminde bir fânûs-ı gerdânı

Nice vasf eylesin tab’-ı beşer ol gevher-i kudsi
Ki lâl-i hayret eyler fikr-i şükrü ehl-i irfânı

İlâhî görmesin gerd-i küsûfu rûy-ı ikbâli
Feleklerle melekler eyledikde îş-ı devrânı

Serîr-i evc-i himmet-müttekâ şimdi yakîn oldur
Zemîn-i ahsenü’t-takvîme zıll-i feyz-i Yezdânî⁹²³

Doğum târihi gibi vefat târihi hakkında da bilgi sâhibi olamadığımız Güneş Hanım’ın kabri, Karahisar Mevlevîhânesi’nin Türbe kısmında, Destînâ Hanım’ın ayakucundadır.⁹²⁴

⁹¹⁶ Güneş  Hanım’ın  diğer  kardeşleri;  Kerîme,  Rahîme  ve  Seher’dir.  En  küçük  kardeş  olan  Seher  Hanım’ın  bir câriyeden dünyâya geldiği kaynaklarda belirtilmektedir.
(Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 254; Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 301)

⁹¹⁷ Derviş Yakînî: Küçük Muhammed Çelebi’nin (1000 h./1591 m.) terbiyesi altında yetişmiştir. Şeyhinin kızı, Güneş Hatun’un hizmetinde bulunmuş, 1000 h./1591 m. târihinde vefat etmiştir. (Ali Enver, a.g.e., s. 256-257)

⁹¹⁸ III.  Muhammed  Ârif  Çelebi’nin  kızı  Güneş  Hanım  da  “Güneş  Hân-ı  Suğrâ”  olarak  anılmaktadır.  (Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 255)

⁹¹⁹ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 254

⁹²⁰ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 254

⁹²¹ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 255; İhtifâlci Mehmed Ziyâ, Bursa’dan Konya’ya Seyâhat, s. 276 Ayrıca, bâzı kaynaklar, Afyon Şer’iyye Sicilleri’nde (nr. 497/44b/172), Küçük Muhammed Çelebi’nin vefat yılı olan 1045 h./1635 m. senesinde, postta III. Muhammed Ârif Çelebi’nin bulunduğu bilgisinin kayıtlı olduğunu aktarmaktadırlar. (İlgar, “Afyonkarahisar Mevlevîhânesi Postnişînleri ve Mevlevî Meşhurları”, s. 240)

⁹²² Gölpınarlı, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, s. 279

⁹²³ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 254-255

⁹²⁴ İhtifâlci Mehmed Ziyâ, Bursa’dan Konya’ya Seyâhat, s. 276