KARAHİSAR ÇELEBİLERİ – 5) Şâh Mehmed Çelebi

Betül SAYLAN*

SEFÎNE-İ NEFÎSE-İ MEVLEVİYÂN’DA BAHS OLUNAN DİĞER ÇELEBİLER

5) Şâh Mehmed Çelebi (d. 944 h./1537 m. – ö. 1000 h./1591 m. ?)

Hızır Şâh Çelebi’nin oğlu ve halîfesi olan Şâh Mehmed Çelebi, Sahîh Ahmed Dede’ye göre 944 h./1537 m. târihinde Karahisar’da dünyâya gelmiştir.⁸⁷³

Şâh Mehmed Çelebi’nin doğumuyla ilgili bir rivâyet şöyledir: Şâh Mehmed Çelebi’nin doğumu esnâsında, babası Hızır Şâh Çelebi evlâdı ve âilesi için himmet dilerken, âlem-i mânâdan bir sesin “Bizim “Şâh Mehmed”imiz, hoş gelsin, hoş yaşasın ve hoş gitsin” diye nidâ ettiği ve doğum sürecinin en kolay sûrette tamamlandığı rivâyet edilir.⁸⁷⁴ Doğumun akabinde, babası Hızır Şâh Çelebi’nin, bebeği hırkasının içerisine alarak murâkabeye daldığı ve bu hâlden sonra da tükürükleriyle bebeğin ağzını sıvazladığı kaynaklarda bildirilir.⁸⁷⁵ Bu olayın da Şâh Mehmed Çelebi’nin tabîatında ve tasavvufî terbiyesinde önemli rol oynadığı kanâatini taşımaktayız. Esâsen de babasının tedrîsinden geçerek zamânınındinî ve ledünnî ilimlerini tahsil ettiği; meclislerinin, dervişlerin soruları için bulunmaz birer meclis olduğu; zamânının değerli mürşidleri arasında bulunduğu ve Şâh Mehmed Çelebi’nin mizâc olarak ve belki de babasının “Sânî-i Sultan Veled-İkinci Sultan Veled” olarak anılması sebebiyle Ulu Ârif Çelebi’ye benzetildiği rivâyet edilir.⁸⁷⁶

Şâh Mehmed Çelebi 33 yaşlarındayken, 978 h./1570 m. târihinde, babasının vefâtıyla posta geçmiştir. Genç yaşta büyük bir sorumluluk almış olmasına rağmen, aldığı mânevî terbiye ve tasavvufî eğitimle ihvânı teselli etmiş, muhtemel bir karışıklığa mâni olmuştur.⁸⁷⁷

Kaynaklarda, Şâh Mehmed Çelebi’nin çocuk denecek yaşta şiirle ilgilenmeye başladığı, çocukluk döneminde yaşanan bir olayla şöyle aktarılmaktadır: Bir gün, Şâh Mehmed Çelebi babası ile oturur iken, âlim ve câhil iki dervişin birbirleriyle kavga ederek geçtiklerini görmüşler. Âlim derviş, câhil olana “Bre odun!” diyerek cehlini îmâ etmiş. Bunun üzerine câhil olan ateş kesilerek bu durumu Şâh Mehmed Çelebi’nin babası Hızır Şâh Çelebi’ye iletmiş. O esnâda olaya şâhid olan Şâh Mehmed Çelebi de:

Nefs-i bed-hû k’ola pür-âteş “Odun” lafzından Hîme-i nâr-ı gazab olduğuna şâhiddir⁸⁷⁸

beytini inşâd etmiştir.⁸⁷⁹

Zamân-ı meşîhatinde,Evkāf-ı Celâliyye ile ilgili Karahisar sancağı paşasıyla birtakım meseleler yaşayan Çelebi, bu durumu bertaraf etmiştir. Bu sıkıntılı durumda Çelebi; “Kendileri evliyânın dergâhının hizmetleri sâyesinde bağışlanmış, kurtuluşa ermiş ve ilme mensûb olmuşlardır. Onların mallarından el çekmek gerektir. Her kim ki, haddini bilmez, sınırlarını aşar, o kişi devlet büyüklerinden de olsa, itâat câiz değildir…” buyurarak vakıf mallarının koruyucusu olmuştur. O günden sonra, Şâh Mehmed Çelebi’nin Evkāf-ı Celâliyye üzerinde bir himâyesi olduğu inancı ağır basmış ve vakıf mallarına haksızlık ve hürmetsizlik edenlerin, Şâh Mehmed Çelebi’nin gazabıyla zillet ve sıkıntıya düştükleri وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَا ر (Bakara, 2/270) [Zâlimler için hiç yardımcı yoktur] âyeti gereğince halk arasında yaygınlık kazanmıştır.⁸⁸⁰

Şâh Mehmed Çelebi’ye izâfe edilen kerâmetlerden biri de; kendisine ziyârete gelen kāfilelerin niyetlerini kendileriyle görüşmeden önce beyan etmesi ve kim ne niyetle ziyâretine gelmişse (himmet dilemeye gelenler, ticâret maksadıyla ziyâretine gelenler, şifâ dilemek amacıyla ziyâretine gelenler…vs.)    niyetinin     gerçekleşmiş     olmasıdır.     (şifâ    dilemeye    gelenlerin    şifâ    bulmaları,    ikiyüzlü davranan tüccârların zarara uğramaları, himmet dileyenlerin âfiyet bulmaları…)⁸⁸¹

Şâh Mehmed Çelebi’nin kiminle evlendiği hakkında bir bilgiye sâhip değiliz. Ancak genç yaşta evlendiğini 17 yaşında 961 h./1553 m. târihinde baba olmasından anlayabiliyoruz. ⁸⁸²  961 h./1553 m. târihinde kızı Destînâ Hanım’ın (Destînâ Hanım-ı Kübrâ/Destînâ-yı Sânî) doğumunun ardından 992 h./1584 m. târihinde, Şâh Mehmed Çelebi 48 yaşındayken oğlu, Küçük Mehmed Efendi dünyâya gelmiştir.⁸⁸³ Oğlunun doğumundan 2 sene sonra hanımını kaybeden Şâh Mehmed Çelebi, 1000 h./1591 m.târihinde (Sâhîh Ahmed Dede’ye göre de 1031 h./1621 m. târihinde, 87 yaşındayken) vefat etmiş, babası Hızır Şâh Çelebi’nin ayakucuna defnedilmiştir.⁸⁸⁴ Vefâtından önce, kızı Destînâ Hanım’ı yerine vasiyet etmiştir.⁸⁸⁵

⁸⁷³ Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 263

⁸⁷⁴ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c.I, s. 242

⁸⁷⁵ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c.I, s. 242-243

⁸⁷⁶ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 242; Esrâr Dede, a.g.e., s. 249

8⁷⁷   Kaynaklarda, babasının vefâtı karşısında Şâh Mehmed Çelebi’nin, Hızır Şâh Çelebi’nin ارْ جِعِي dâvetine icâbet ettiğini; ihvâna vakti gelen ve دعوت یَاأَیَّتُهَا الن فْسُ الْمُطْمَئِنَّةُارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّة (Fecr, 89/27-28)[Ey huzûra kavuşmuş insan! O senden hoşnut, sen de O’ndan hoşnut olarak Rabbi’ne dön!] nidâsına muhâtap olanların bu dâvete icâbet edeceklerini anlatarak ihvânın hüznünü tesellî ettiği rivâyet edilmektedir.
(bkz: Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 243)

⁸⁷⁸ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 243; Ali Enver, a.g.e., s. 103; Esrâr Dede, a.g.e., s. 249-250

⁸⁷⁹ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 243; Esrâr Dede, a.g.e., s. 250

⁸⁸⁰ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 243-244

⁸⁸¹ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 244

⁸⁸² Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 268

⁸⁸³ Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 275

⁸⁸⁴ Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 276, 294; Esrâr Dede, a.g.e., s. 250

⁸⁸⁵ Mustafa Sâkıb Dede, a.g.e., c. I, s. 246; Sahîh Ahmed Dede, a.g.e., s. 294