Feridun Nafiz Uzluk

Konya Ereğlisi’nde doğdu. Babası Yemen’de şehid düşen subaylardan Ahmed Hamdi Bey, annesi Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin soyuna mensup Ayşe Sıddıka Hanım’dır. Konya’da idâdîyi bitirdikten sonra İstanbul’a giderek Tıp Fakültesi’ne (Haydarpaşa) girdi ve 1924’te mezun oldu. Aynı zamanda devamlı ilişki içinde bulunduğu Mevlevîlik çevrelerinde kendini yetiştirdi, Arapça ve Farsça öğrendi. Mesudiye hükümet tabipliği, Konya Memleket Hastahanesi dahiliye asistanlığı, Konya ve Aksaray sıtma mücadele tabipliği görevlerinin ardından şahsî imkânlarıyla Almanya’ya gitti (1932). Münih Higien ve Hamburg Sıcak Memleket Hastalıkları enstitülerinde Friedrich von Müller’in yanında çalışarak bakterioloji ve iç hastalıkları uzmanlık diploması ile başarı belgesi aldı (1935). Bu arada Eppendorf Hastahanesi’nde Schottmüller ile birlikte çeşitli araştırmalar yaptı. Yurda dönüşünde Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü’ne girdi (1935). Bir yıl Trakya’da salgın hastalıklar müfettişliğinde, ardından Ankara Hastahanesi’nde görevlendirildi. 1946 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi açılınca tıp tarihi ve deontoloji profesörlüğüne getirildi. Türk Tıp Tarihi Kurumu kurucu üyeleri arasında yer aldı. Milletlerarası Tıp Tarihi Cemiyeti ile diğer bazı tıp kurum ve kongrelerinde Türkiye’yi temsil etti. Seçildiği Türkiye Anıtlar Derneği başkanlığını yirmi üç yıl yürüttü. Sağlık Bakanlığı’nca takdirnâme, Libya hükümetince “üstün başarı” madalyası ve İran hükümetince 1937’de gümüş, 1956’da altın “maarif nişanı” ile ödüllendirildi. 1972’de Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden emekliye ayrıldıktan sonra da bilimsel çalışmalarını sürdürdü. 27 Eylül 1974 tarihinde Ankara’da vefat etti ve Konya’nın Üçler Mezarlığı’nda annesinin yanında toprağa verildi.

Son devrin meşhur semâzenleri arasında yer alan Feridun Nafiz, Ankara’da ağabeyi yüksek mimar Şehabeddin Uzluk ile birlikte kurduğu Uzluk Basımevi’nde yayımladığı tıp ve Selçuklu, Osmanlı, Mevlevî tarihlerine dair Arapça, Farsça, Fransızca, Almanca ve İngilizce telif ve tercüme eserleriyle tanınmıştır; bunların bazılarında “Hekim Şifâî” ve “Bay Sungur” takma adlarını kullandığı görülür. Yazma ve basma eserlerden oluşan zengin kütüphanesi ve arşivi, orijinal hat ve resim koleksiyonu ile birlikte halen Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, Konya İl Halk Kütüphanesi binasında bulunan Mevlânâ Dokümantasyon Merkezi ve İstanbul’daki Türkpetrol Vakfı’na dağılmış durumdadır (Karpuz – Şafak, sy. 11 [2003], s. 74-77). Feridun Nafiz Uzluk’un doğumunun 100. yıl dönümünde Selçuk Üniversitesi tarafından adına bir hâtıra kitabı yayımlanmıştır (bk. bibl.).

Eserleri. Telif: Üretme Yerleri ve Boyalar (Ankara 1943), Laborantlara Bakteriyolojik Araştırmalar Kılavuzu (Ankara 1947), Aşılar Serumlar (Ankara 1948), Şânizâde Mehmet Ataullah (Ankara 1951), Türkiye’de Anatomi’nin Gelişmesi ve Teşrihçi Mazhar Paşa (Ankara 1953), XVIII. Yüzyıl Türk Hekimlerinden Bursalı Ali Münşi’nin İpecacuanha Monografisi (Ankara 1954), Türk Tıbbiyesinin 748. Yıldönümü Dolayısıyla Hekimbaşı Mustafa Behçet (Ankara 1954), Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıflarının Fihristi (Ankara 1958), Genel Tıp Tarihi (Ankara 1959), Atatürk Çağında Sağlık Hizmetleri ve Eğitiminde Gelişmeler (Ankara 1964).

Neşir: Mecâlis-i Seb’a-yı Mevlânâ (Mevlânâ’nın Yedi Öğüdü, trc. M. Hulusi, İstanbul 1937); Mektûbât-ı Mevlânâ Celâleddin (Mevlânâ’nın Mektupları, İstanbul 1937); Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi (İbn Bîbî’den trc. M. Nuri Gencosman, Ankara 1941); Dîvân-ı Sultan Veled (Ankara 1941); Selçukî Devletleri Tarihi (Kerîmüddin Aksarâyî’den trc. M. Nuri Gencosman, Ankara 1943); Târîh-i Âl-i Selçûk der Anatoli (Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi, anonim, tıpkıbasım ve T trc. Ankara 1952); Gülistan Tercümesi (Sa‘dî-yi Şîrâzî’den trc. Seyf-i Sarâyî, Ankara 1954).

Tercüme: Hippocrate’ın Aphorismaları (Ch. Daremberg ve Br. de la Martiniere’den, Ankara 1962); Ulu Arif Çelebi’nin Rubâileri (metin ve tercüme, İstanbul 1949); Mevlâna Celâleddin (Bedîüzzaman Fürûzanfer’den, Ankara 1963, 1986, 19120, 1997; Konya 2005); Fransız Tıp Akademisine Göre Hazreti Muhammed “A. M.”ın Şuuru Tamdır (Ankara 1970); Kur’an’da Tababet (Karl Opitz’den, Ankara 1971; basılmış [25 adet] ve basılacak [55 adet] kitaplarının tam listesi için bk. Uzluk Armağanı, s. 157-174; makaleleri [264 adet] için bk. a.g.e., s. 77-89).

BİBLİYOGRAFYA

İhsan Karaağaç, “Dr. F. Nâfiz Uzluk’un Yaşamı ve Tıp Tarihi-Deontoloji Öğretisinin Mevlevîlik Araştırmalarına Katkıları”, X. Millî Mevlâna Kongresi, Tebliğler (Doğumunun Yüzüncü Yıldönümü Anısına Prof. Dr. Feridun Nâfiz Uzluk Armağanı), Konya 2003, II, 11-17.

Aykut Kazancıgil, “Prof. Dr. F. Nâfiz Uzluk (11202-1974) Hayatı-Özellikleri”, a.e., s. 65-89.

Hasan Özönder, “Prof. Dr. F. Nâfiz Uzluk’un Mevlevî Kültüründeki Yeri ve Önemi”, a.e., s. 111-125.

Nâfiz Uzluk, “F. N. Uzluk’un Basılmış, Basılacak Kitapları”, a.e., s. 157-174.

Öztan Öncel, “Prof. Dr. Feridun Nâfiz Uzluk ve Tıp Tarihi”, Tıbbî Etik Yıllığı, II, İstanbul 1992, s. 98-101.

Eray Canberk, “Feridun Nâfiz Uzluk”, Bilim Tarihi, sy. 5, İstanbul 1992, s. 28-30.

Haşim Karpuz – Yakup Şafak, “Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi’ndeki Feridun Nâfiz Uzluk Arşivi”, Tıp Tarihi Araştırmaları, sy. 11, İstanbul 2003, s. 74-77.

Yakup Şafak, “Uzluk Kardeşlerin Mevlevîlik ve Çelebilik Yönleri”, a.e., sy. 14 (2006), s. 178-182.

“Uzluk, Feridun Nâfiz (11202-1974)”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ankara 2007, VIII, 443-444.