Abidin Paşa Mesnevi Şerhi

“Bu Mesnevî kitabıdır. Bu kitap gerçeğe ulaşmanın ve bilgiyle bütünleşmenin sırlarını keşfetmenin yoludur.”

“Bu kitap dinin usûlünün usûlünün usûlüdür.”

“Bu kitap Allahu Teala”nın fıkhı, parlayan hücceti ve burhanıdır. Nuru; içinde çerağ olan kandil gibidir.”

“Bu kitap içinde çeşit çeşit dallar, su gözeleri olan cennetler cennetidir.”

“Bu kitap Mısır”daki Nil nehri gibi sabırlı olanlar için şarap, Firavun soyu ile kafirler için hasrettir.”

“Bu kitap göğüslerin şifası, hüzünlerin cilası, Kurân-ı Azîmüşşân”ın keşşafı, rızkların genişliği, ahlakın iyiliğidir.”

“Bu kitap, garip, çok ender bulunan fikirleri, makalelerin en şereflilerini, inci gibi delilleri, zahitlerin seçtiği yolları, âbidlerin bahçelerini kapsamaktadır.”

“Bu doğan yıldız, bu parlak mehtap hep ufukları aydınlatsın. Aydınlatsın da; daima Rabbanî olanları, ruhani olanları, semai olanları, Arş”a ait olanları, Nur”a ait olanları gözetleyenlerin dayanağı olsun.”

(Mevlânâ”nın Mesnevî”ye Yazdığı Önsözden)

Mesnevî şerhlerinin içinde Abidin Paşa”nın şerhi önemli ve öncelikli bir yer tutmaktadır. Yaklaşık günümüzden yüz yıl önce kaleme alınan Abidin Paşa şerhi, Mesnevinin sadece birinci cildinin şerhidir. Altı cilttir. Birinci ciltte, şerhi kaleme alan Abidin Paşa”nın hayatı, Hazreti Mevlana”nın hayatı, Hazreti Mevlana”nın Mesnevîye yazdığı önsöz ve Abidin Paşa”nın önsözü bulunmaktadır. Özellikle ilk on sekiz beytin şerhi uzun tutulmuştur. Bu beyitlerin şerhinde aynı zamanda Mesnevînin nasıl okunması ve anlaşılması gerektiğine dair usul işlenmiştir.

Abidin paşa”nın şerhini diğer şerhlerden ayıran noktalar şöyle özetlenebilir.

• Bazı şerhler Mevlevîlik ve onun temel düsturlarını eksen alarak kaleme alınmıştır. Abidin Paşa”nın şerhinde ise tasavvuf genel yapısı içinde işlenmiştir. Herhangi bir tarikata özel yer ayrılmamıştır.
• Dipnotlarla yapılan akademik şerhlerin yanında Abidin Paşa”nın şerhi son derece açık, anlaşılır ve her kesimden insanın yararlanabileceği sadeliktedir. Abidin Paşa, sadece gerekli gördüğü yerleri değil, anlamı çok açık olan bir kaç beyit dışında, her beyti ayrı ayrı şerhetmiş, ayrıca genel kapsamlı ayrıntılı açıklamalar yapmıştır.
• Abidin Paşa Şerhinde iman ve İslam dairesi eksen alınmıştır. Temel meselelerde münasebet görülen her yerde batılı görüşlere de yer verilmiştir. Sokrat, Eflatun, Newton, Volter gibi düşünürlerin Şekspir gibi batılı yazarların isim ve eserlerinden alıntılar yapılmıştır.
• Detaylara teknik terimlere girilmemiş, mesnevînin şiir dili düzyazı ile adeta yeniden yazılmıştır. Son derece akıcı ve sade bir dil kullanılmıştır. Abidin Paşa, yazılanların anlaşılır olmasına öncelik verdiğini bizzat kendisi ifade etmektedir.
• Abidin Paşa şerhinde yüzyıllar boyu süregelen iki ayrı ekolün (Zahir ehli ve batın ehli, veya tasavvuf ve kelam, veya akıl ve gönül) eklektik bir anlayışla aynı düzlemde buluşturulmasına gayret edilmiştir. Ana eksen tasavvuf olmakla beraber akılcı bir metot takip edilmiştir.

Mehmet Sait Karaçorlu